کَتیرا

کَتیرا نام یک گیاه است.

آن روز که از مواد پاک کننده امروزی خبری نبود، سدر و کتیرا، در حیات بهداشتی جامعه، نقش عمده‌ای داشتند. هرچند که برای کتیرا، زمینه‌های استفاده دیگری نیز وجود داشت. این صمغ گیاهی گونه‌های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گَوَن می‌‌نامند. در متون طب سنتی این گیاهان با نام‌های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند. از تعداد زیادی از آنها صمغ کتیرا استخراج می‌‌شود که از نظر اقتصادی بسیار اهمیت دارند، زیرا کتیرا مورد مصرف دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بعضی از این گیاهان به علت جذب ماده سلنیوم از خاک سمی هستند و با پی بردن به وجود سلنیوم در این گیاهان به وجود اورانیوم در محل رویش آنها پی می‌‌برند. شیوه بهره برداری کتیرا صمغی است که از ساقه گون بر اثر فعالیت مکانیکی انسان بر روی آن به بیرون تراوش می‌‌کند. شروع بهره برداری معمولاً از اواخر فصل بهار است و شصت روز (تا اوایل شهریور ماه) ادامه دارد. بهره برداران ابتدا اطراف ساقه گون را خالی می‌کنند و سپس با تیغ‌های مخصوصی برش موازی با ساقه (موازی با آوندهای آبکش) ایجاد می‌‌کنند. شیرگون (کتیرا) پس از چند روز به مرور بر اثر برشی که به ساقه وارد شده به بیرون تراوش می‌‌کند و شیره در معرض نور آفتاب، آب خود را از دست می‌‌دهد و سفت می‌‌شود. بهره برداران بیست روز پس از برش به جمع آوری کتیرا می‌‌پردازند و این عمل را مجدداً تکرار می‌‌کنند. کتیرا به دو نوع مفتولی و خرمنی تقسیم می‌‌شود که عمده تولید کتیرای استان از نوع خرمنی است ولی به دلیل دشواری کار از تولید این محصول در استان کم شده که با تمهیدات لازم می‌‌توان میزان تولید را به میزان در خور توجهی افزایش داد. کتیرا 10 تا 15 درصد آب، 3 تا 4 درصد مواد معدنی و 3 درصد نشاسته دارد. در کتیرا به طور کلی دو نوع ماده مؤثر وجود دارد، یکی ماده‌ای است محلول در آب به نام تراگاکانتین و دیگری غیرقابل حل در آب که باسورین گفته می‌‌شود. تراگاکانتین متشکل از اسید گالاکتورونیک است که به قندهای گالاکتوز و کسیلوز متصل است

کتیــرا

کتیرا تراوه‌های صمغی سخت شده بوسیله هوا که به طور طبیعی یا بوسیله ایجاد شکاف از تنه و شاخه‌های گیاه Astragalus gossypinus fisch و برخی گونه‌های جنس Astragalus از خانوادۀ نخود Leguminosae بدست می‌آید.

نامهای گیاه (4ـ1):

لاتین: Astragalus gossypinus fisch

Syn: A. Nosackioides benth

فارسی: گون سفید، گون پنبه‌ای

عربی: کثیراء، قتاد، کثیراء بیضاء، مغلب العقاب

انگلیسی: Locoweed, Milk-Vetch, Astragal, Crow-Toe, Feal broom, Gum-Tragacanth plant

آلمانی: Astragel, Tragant

فرانسه: Astragale, Tragacanthe

جنس گون Astragalus حدود 800 گونه علفی یکساله و چند ساله دارد که اغلب گونه‌های آن انحصاری ایران است.

ریخت شناسی: گیاه Astragalus gossypinus fisch گیاهی است بوته‌ای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع 15ـ10 سانتیمتر. محور میانی برگهای مرکب در انتها نوک‌تیز به طول 5/3ـ5/1 سانتیمتر و راست، برگچه‌ها کشیده تا تخم مرغی پهن دارای پوشش متراکم از کرکهای سفید ظریف و کوتاه، در انتها خاردار گوشوارکها سه گوش، تخم مرغی و پوشیده از کرکهای زبر کوتاه و متراکم، گلها بدون دمگل، گل آذین کروی، برگک‌های سرنیزه‌ای تا کشیده، در نیمه فوقانی پوشیده از موهای کوتاه و ظریف، برگکچه‌ها وجود ندارد. کاسه گل پوشیده از موهای سفید، ظریف و متراکم، لبهای کاسه تا قاعده منقسم گردیده و در رأس برگشت یافته‌اند و گلها (گلبرگها) صورتی رنگند (5و4).

فرآوردۀ داروئی: کتیرا به شکل نوارهای نازک پهن به طول mm10×30 و ضخامت تا mm1 می‌باشد. بر روی این نوارها کم و بیش خمیده شیارهای ظریف و برآمدگی‌های متقاطع و متحدالمرکز وجود دارد. کتیرا به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد کمرنگ بدون بو، بدون طعم، در حرارت 50 درجه به راحتی به پودر تبدیل می‌شود و با افزودن آب به شکل ژل موسیلاژی در می‌آید (6).

زمان جمع‌آوری: کتیرا در نیمه دوم تابستان از گیاه 2 ساله بهره‌برداری می‌شود (3). خاک اطراف یقه گیاه را تا عمق cm5 خالی می‌کنند و در قسمت بدون حفاظ توسط یک چاقوی تیز، شکاف طولی ایجاد کرده سپس بوسیلۀ یک قطعه چوب شبیه گوه با فشار شکاف باز می‌کنند تا صمغ به راحتی تراوش شود به دو صورت عمده در بازار عرضه میگردد. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی‌شکل است و دیگری کتیرای سفید است که به شکل پارچه عریضی می‌باشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.

دامنۀ انتشار: گونه‌های کتیرا در اکثر نقاط ایران بویژه از ناحیه مرکزی به طرف غرب کشور پراکنده است، علاوه بر ایران در سوریه، عراق و ناحیۀ آناتولی گسترش دارد (6ـ1).

مواد متشکله: کتیرا از دو پلی‌ساکارید با سورین (Bassorin) و تراگاکانتین (Tragacanthin) تشکیل شده است. با سورین در آب متورم شده و به فرم محلول ویسکوز درمی‌آید. تراگاکانتین یک ترکیب محلول در آب است. وزن مولکولی کتیرا بالغ بر هشتصد هزار است.

موارد استعمال: کتیرا اثر درمانی معینی در پزشکی ندارد. در داروسازی به مصارف تهیه موسیلاژ و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرص‌های مختلف می‌رسد. بعلاوه چون داروئی است امولسیون دهنده جهت معلق نگهداشتن گردهای داروئی غیرمحلول در آب به کار می‌رود. کتیرا ممکن است به فرآورده‌های داروئی کم کننده وزن بدن و یا به عنوان ملین‌های افزاینده حجم به فرآورده‌های داروئی ضد یبوست اضافه شود. همچنین به عنوان نرم‌کننده و تسکین دهنده در فرآورده‌های آرایشی ـ بهداشتی و به عنوان سوسپانسیون‌کننده و امولسیون کننده و به هم چسباننده در صنایع داروئی مورد مصرف قرار می‌گیرد (7و2). مصارف صنعتی کتیرا خیلی زیاد است.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته کتیرا جهت مداوای سرفه، برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا توصیه شده است. افزون بر آن مالیدن آن بر روی مو مانع شقه شدن آن می‌دانستند (6ـ1). کتیرا کمی ملین و مسهل نیز هست.

مــراجع:

1. مظفریان. و. فرهنگ نامهای گیاهان ایران. تهران: نشر فرهنگ معاصر، 1375: 4ـ62.

2. Trease GE, Evans WC. Pharmacognosy. 14th ed. London: Bailliere tindall, 1996: 210-3.

3. زرگری. ع. گیاهان داروئی. تهران: انتشارات دانشگاه، 1368، ج 1، 662.

4. Biossier PE. Flora orientalis. Amsterdam: Reprinted by A. Asher and BV, 1975 (vol 2): 1872.

5. Chamberlain DF, Matthews VA. Astragalus L. In: Davis PH. (ed) Flora of turkey. Edinburgh: Edinburgh university press. 1970 (vol 3): 132-42.

6. British pharmacopoeia. London HMSO publication center. 1993 (vol 1): 679-81.

7. Robbers JE. Speedie MK, Tyler VE, Pharmacognosy and pharmacobiotechnology. Maryland: Williams & Wilkins, 1996: 41-2

گَوَن کَتیرا یا گون پنبه‌ای یا گون سفید (نام علمی: Astraglus gossypinus) یکی از گیاهان است.

گیاهی است بوته‌ای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر.

گون کتیرا در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.

تراوه‌های این گیاه کتیرا نام دارد

کتیرا عبارت است از ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه آستراگالوس گومی فرا که آن را تحت عنوان گوم تراگاکانت یا گون می شناسند. گیاه مولد کتیرا نبات کوچکی است به ارتفاع یک متر بومی آسیای صغیر، ایران ، سوریه و یونان. در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلولهای اشعه مرکزی و سلولهای پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ می شود،فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف می گردد. صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت می گردد. شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده است دارد.

کتیرای نوع خوب از شکاف دادن ساقه های اصلی و شاخه های قدیمی حاصل می شود. کتیرا به صورت ورقه ای، روبانی، تکه ای و مفتولی بوده و هر چه زمان خشک شدن صمغ ترشح شده کوتاهتر باشد به همان نسبت کتیرای حاصل سفیدتر و شفاف تر خواهد بود و کتیراهای درجه 2و3 دارای رنگ کدر می باشند. کتیرای صادرشده از بنادر خلیج فارس به نام کتیرای ایرانی موسوم بوده و در نوع خود از بهترین ها است. کتیرا دارای 15-10% آب،4-3%مواد معدنی و 3% نشاسته است. کتیرا دارای باسورین (که کمپلکسی از اسیدهای پلومتوکسی است) می باشد.باسورین که 70-60%کتیرا را تشکیل می دهدشامل گالاکتورونیک اسید متصل به قندهای گالاکتوز و گزیلوز         می باشد. باسورین جسمی است که در آب، بخصوص درآب سرد غیر محلول ولی به خوبی در آن متورم می شود.

کتیرا همچنین دارای تراگاکانتینکه جسمی محلول و از سه ملکول اسید گلوکورونیک و یک ملکول آرابینوزتشکیل می شود است که بر اثر هیدرولیز به l-آرابینوز، l- فوکوزD-گزیلوز، D-گالاکتوز و D- گالاکتورونیک اسید تبدیل می شود. کتیرا با جذب رطوبت به صورت لعاب چسبنده ای در می آید که ذرات نشاسته در داخل آن محسوس است. ُصمغ کتیرا در ضمن حاوی مقادیر کمی سلولز و پروتئین می باشد و وزن ملکولی آن در حدود 840 هزار است.

کتیرا در صنایع داروسازی به عنوان یک عامل امولسیون کننده، سوسپانسیون کننده و عامل افزاینده و ویسکوزیته و تهیه مسیلاژ مصرف دارد. در ساخت کرم ها، ژل ها و امولسیون ها با غلظت مختلف بسته به کاربرد فرمولاسیون و نوع صمغ مصرف می شود.

در فرآورده های آرایشی و بهداشتی نیز به عنوان قوام دهنده، سوسپانسیون کننده و عامل تشکیل فیلم مصرف دارد. کتیرا در تهیه مواد آرایشی ( محلولهای نرم کننده دست ) مصرف دارد.

اگر لعابهای مناسب مخلوط به مو مالیده شود از دو تا شدن مو جلوگیری می کند.در ساخت فیکساتیوهای مو چه به صورت محلولهای آبی ساده، چه به صورت کرم های امولسیفیه مصرف دارد. در لو سیونهای آراینده موی سر جهت خانم ها به کار رفته، در ساخت فرآورده های میک آپ به عنوان عامل سوسپانسیون کننده مصرف دارد و همچنین در خمیردندان ها، کرم های دست و مسیلاژها بکار می رود.

صمغ کتیرا یک عامل تحریک کننده  نبوده و نباید عامل حساسیت زا تلقی شود. از نظر درماتولوژی بی ضرر بوده و یک نرم کننده است.

Moshkriz.blogfa.com

کتیرا از گیاهی به نام گون به دست می آیدکه بیشتر در مناطق کوهستانی و نسبتا مرتفع می روید.کتیرا سرشار از پلی ساکاریدهاست . پلی ساکارید آرابینوگلاکتانت برای بالا بردن ایمنی سلول های پیاز مو در برابر باکتری ها موثر است و بیش از 5000 سال است که توسط بشرشناخته شده و در طب سنتی ایران جهت تقویت موی سر استفاده می شود . کتیرا قادر است روی سطح مو یک لایه ی نازک تشکیل دهد که ماده طبیعی بسیار مناسبی برای حالت دادن مو می باشد. ژل کتیرای انس برای پیشگیری از موخوره و ترمیم موهای آسیب دیده موثر است . این ژل حاوی گلیسیرین بوده و می تواند درخشندگی و لطافت خاصی به مو های شما ببخشد

محصولات کتیرا

کتیرا از گیاهی به نام گون به دست می آیدکه بیشتر در مناطق کوهستانی و نسبتا مرتفع می روید.کتیرا سرشار از پلی ساکاریدهاست . پلی ساکارید آرابینوگلاکتانت برای بالا بردن ایمنی سلول های پیاز مو در برابر باکتری ها موثر است و بیش از 5000 سال است که توسط بشرشناخته شده و در طب سنتی ایران جهت تقویت موی سر استفاده می شود . کتیرا قادر است روی سطح مو یک لایه ی نازک تشکیل دهد که ماده طبیعی بسیار مناسبی برای حالت دادن مو می باشد. ژل کتیرای انس برای پیشگیری از موخوره و ترمیم موهای آسیب دیده موثر است . این ژل حاوی گلیسیرین بوده و می تواند درخشندگی و لطافت خاصی به مو های شما ببخشد

نقش عملیات کتیراگیری در کنترل روانآب

نویسنده:

[ اقبال محمدی ] - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان کردستان

خلاصه مقاله:

استان کردستان با سطحی معادل 2/8 میلیون هکتار دارای هفت حوزه آبخیز اصلی (خروجی مستقل) می باشد که 1/137 میلیون هکتار آن را مراتع در برگرفته و از سطح مراتع مذکور حدود 880936 هکتار آن را گون با تیپ غالب بر بر گرفته است. گون گیاهی خاردار چند ساله، درختچه ای از تیره لگومینوز است که در ترکیب پوشش گیاهی حوزه های آبهیز می توان آن را لشکر مخلص حفاظت خاک به حساب آورد که ضمن پناه دادن گیاهان خوشخوراک و حفظ بقای آن با ریشه عمیق خود به شرایط سخت اکولوژیکی مقاوم و در نفوذپذیری خاک موثر است . تصور بعضی مسئولین مبنی بر تخریب منابع طبیعی بر اثر کتیراگیری به روش سنتی، انجام این تحقیق را ضروری و ایجاب نمود. در این تحقیق ابتدا با توزیع و تکمیل پرسشنامه اطلاعات لازم از بهره برداران جمع آوری شد با توجه به اهداف اصلی تحقیق در یک طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی (سه تیمار و سه تکرار) نقش عملیات کتیراگیری (چال های ایجاد شده در حین بهره برداری) در نفوذ دادن آب در خاک و حفظ رطوبت و کنترل روانآب و جریان سطحی بررسی شد. نتایج نشان میدهد در شرایط بهره برداری، در روش علمی ضریب رواناب 35/23 درصد و در روش سنتی 44/82 درصد و در پلانهای شاهد 55/57 درصد می باشد. به عبارتی دیگر ارتفاع کل رواناب در پلات شاهد 137/53 و در پلات سنتی 110/97 و در پلات علمی 87/2 میلیمتر وبده که در مقایسه با بارندگی سالیانه 247/6 میلیمتر روش علمی حایز اهمیت است.

کلمات کلیدی:

روانآب ، چاله کنی ، گون ، کتیرا گیری ، استان کردستان و منابع طبیعی

بررسی کاربرد سیر به عنوان نگهدارنده در صنایع رب گوجه‌فرنگی

تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که سیر، یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی، دارای خواص بارز ضد میکروبی است. در تحقیق حاضر، اثر سیر به عنوان نگهدارنده در رب گوجه‌فرنگی، مورد بررسی قرار گرفته است. فرآورده‌های گوجه‌فرنگی و از جمله رب گوجه‌فرنگی با 3/4= pH در گروه مواد غذایی اسیدی قرار دارند. بنابراین شاخص استریلیزاسیون تجاری در مورد این ماده غذایی، از بین رفتن باکتری باسیلوس کواگولانس است. سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر به نحوی به محیط کشت TSB (Trypticase Soy Broth) و رب گوجه‌فرنگی اضافه شد که سری غلظت زیر بر حسب درصد حجمی حاصل شد:0/3، 5/2، 0/2، 5/1، 0/1، 75/0، 5/0، 25/0، 125/0. سپس از سوسپانسیون میکروب با غلظت‌ نهایی 106×1 میکروارگانیسم در هر میلی‌لیتر به ظروف محتوی مواد فوق اضافه شد. پس از گرمخانه‌گذاری به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی‌گراد، مواد فوق در پلیت‌های محتوی کشت(NA (Nutrient Agar کشت داده شدند. پلیت‌های تهیه شده به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی‌گراد گرمخانه‌گذاری شدند. نتایج به صورت رشد یا عدم رشد پرگنه‌ها در سطح محیط کشت جامد قابل مشاهده بودند و با نمونه‌های شاهد مقایسه شدند. حداقل غلظت مهاری (MIC) در مورد سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر در رب گوجه‌فرنگی به ترتیب عبارت بودند از: 3 درصد و 5/. درصد. همچنین در این تحقیق اثر سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر بر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی و طعم رب گوجه‌فرنگی مورد بررسی قرار گرفت.

سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر به مقادیر حداقل غلظت مهاری، بر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی رب گوجه‌فرنگی تأثیر معنی‌داری نداشتند، اما تغییر ایجاد شده در طعم رب گوجه‌فرنگی بسته به سلیقه شخصی افراد، مطلوب یا نامطلوب ارزیابی شد.