گفتگوی سیب با دکتر علی هنرآموز، محقق ایرانی دانشگاه ساسکاچوان کانادا

فاصله‌ای‌ کوتاه تا درمان ناباروری ‌‌در ‌مردان‌

امروزه ناباروری به عنوان یکی از دردآورترین و نگران‌کننده‌ترین مسائل در جوامع مختلف شناخته شده است، به طوری که در برخی کشورهای جهان با صرف هزینه‌های زیاد، تلاش می‌شود با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین و موثر بر آن غلبه شود. ‌

گفتگوی سیب با دکتر علی هنرآموز، محقق ایرانی دانشگاه ساسکاچوان کانادا

فاصله‌ای‌ کوتاه تا درمان ناباروری ‌‌در ‌مردان‌

امروزه ناباروری به عنوان یکی از دردآورترین و نگران‌کننده‌ترین مسائل در جوامع مختلف شناخته شده است، به طوری که در برخی کشورهای جهان با صرف هزینه‌های زیاد، تلاش می‌شود با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین و موثر بر آن غلبه شود.
دکتر علی هنرآموز، محقق ایرانی دپارتمان علوم پزشکی زیستی دام دانشگاه ساسکاچوان کانادا از جمله پیشگامان در این عرصه به حساب می‌آید که توانسته است کورسوی بسیاری از زوج‌های نابارور را به امیدی درخشان تبدیل کند. وی در گفتگوی اختصاصی با سیب به تشریح یافته‌های اخیر خود پرداخته‌است.

بیش از 8 سال است که تحقیقات وسیعی درخصوص ناباروری در مردان آغاز کرده‌اید. استراتژی که در این مدت داشته‌اید بر چه اساسی بوده است؟

ناباروری همان‌طور که در زنان وجود دارد در مردان نیز به عنوان فاکتوری نگران‌کننده خود را نشان می‌دهد.

در این سال‌ها تلاش عمده من بر ارائه مدلی مدون و موثر برای بررسی و علل شکل‌گیری ناباروری در مردان و در نهایت ارائه بهترین روش‌ها برای درمان آن بوده است که به نظر می‌رسد هم اکنون به عنوان یکی از بهترین راهکارها در این زمینه باشد.

ویژگی عمده روش ابداعی شما برای درمان ناباروری و تحقیقات مربوط به آن چه بوده است؟

در این طرح طولانی مدت، سیستمی ارائه شده است که در آن نیازی به داوطلبان انسانی نیست و در حقیقت از بافت  testicle (بیضه) نمونه‌برداری‌‌هایی شده و در ادامه به موش‌های آزمایشگاهی پیوند زده می‌شود.

این موش‌ها فاقد سیستم ایمنی هستند و از این رو بافت‌های پیوندی را پس نمی‌زنند. در نخستین فاز ارائه چنین تکنیکی، به سراغ دام‌های اهلی رفتیم تا از بافت testicle آنها استفاده کنیم. این فاز برای ما بسیار امیدوارکننده بوده است.

چرا و چه شد که به ارائه راهی نوین برای ناباروری در مردان امیدوار شدید؟

چون پس از چند ماه شاهد بودیم که بخش‌هایی از بافت مورد نظر به حد و اندازه جالب توجهی رسیده و براحتی اسپرم کامل تولید می‌کند. ما قادر بوده‌ایم که در موش‌های آزمایشگاهی مورد نظر اسپرم هر دامی را تولید کنیم.
این تکنیک در معتبرترین نشریه‌های علمی و تحقیقاتی جهان از جمله نیچر نیز سر و صدای زیادی به پا کرد تا آنجا که بسیاری برای درمان ناباروری سرمایه‌گذاری روی آن را منطقی و آینده‌دار عنوان کرده‌اند.

با چه استراتژی به سراغ نمونه‌های انسانی رفتید؟

پس از موفقیت طرح در فاز نخست، بر آن شدیم تا انسان را مورد هدف قرار دهیم؛ البته پیش از شروع فاز انسانی به سراغ میمون‌های نابالغ رفتیم و پس از انجام مطالعات گسترده، فرآیند پیوند را آغاز کردیم. توجه به یک نکته بسیار مهم است.

طول دوره بلوغ بافت testicle میمون طولانی است و حدود 4 سال زمان می‌برد. از سوی دیگر، عمر موش‌های آزمایشگاهی بسیار کمتر از این مدت است. پس شاید این گونه تصور می‌شد که موش‌های آزمایشگاهی میزبانان خوبی نیستند، اما وقتی آزمایش‌ها را آغاز کردیم بسیار حیرت‌زده شدیم، چون در کمال تعجب مشاهده کردیم این فرآیند تنها در مدت 7 ماه نتیجه داد، یعنی به بیان روشن‌تر، تنها طی 7 ماه اسپرم کامل میمون در موش‌های آزمایشگاهی تولید شدند.

اما قبول دارید که در مورد انسان، استفاده از چنین استراتژی کمی مشکل به نظر می‌رسد؟

بله، درباره انسان کمی مشکل داشته‌ایم، چون نمونه‌های موردنیاز باید از فرد نابالغ گرفته شود؛ اما چرا استفاده از نمونه بافت‌های مربوط به افراد نابالغ بسیار مهم است؟

استفاده از بافت‌های مربوط به افراد بالغ مناسب نیست، چون رشد کامل خود را داشته‌اند. اکنون امیدواری ما این است که هر چه زودتر مقدمات استفاده از نمونه‌های نابالغ فراهم شود. نکته امیدوارکننده دیگر این است که به لطف تحقیقات وسیع انجام شده در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله ایران، امکان توسعه چنین فناوری کاملا کاربردی در مراکز تحقیقاتی ایران وجود دارد.

برای توسعه این فناوری امیدوارکننده در چه مرحله‌ای قرار دارید؟

در این زمینه، استفاده از پسربچه‌های مبتلا به سرطان فراگیر نیاز است. در حقیقت ما دریافته‌ایم می‌توانیم از این پسربچه‌ها و البته تا پیش از آغاز فرآیند شیمی‌درمانی روی آنها، نمونه‌برداری‌های لازم را انجام دهیم و از آنها برای پیوند زدن به موش‌های آزمایشگاهی استفاده کنیم. همان طور که گفتم این کار موانع قانونی متعددی پیش روی دارد، اما امیدوارم هر چه زودتر این موانع برداشته شود. مهم‌ترین نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، انجام این نمونه‌برداری‌ها در زمانی بین 4 و 5 سالگی تا پیش از رسیدن فرد به دوران بلوغ است، چون اگر از این مدت فراتر رویم نمونه‌برداری‌ها سودی نخواهند داشت.

آیا این تکنیک مزیت خاصی نسبت به دیگر روش‌ها دارد؟

در هر حال ما با مشکل نگران‌کننده‌ای روبه‌رو هستیم و ابداع هر گونه تکنیکی می‌تواند امیدوارکننده باشد. آنچه ما ارائه کرده‌ایم تاکنون موفقیت‌آمیز بوده است و می‌توان از آن در کنار دیگر تکنیک‌های ابداع شده، استفاده کرد.

در حال حاضر وضعیت تحقیقات مربوط به این عرصه در سطح جهانی چگونه است؟

با توجه به اهمیت حیاتی این موضوع در بسیاری از کشورهای جهان و به رغم بالا بودن هزینه‌های تحقیقاتی، تلاش‌های گسترده‌ای آغاز شده است که تحقیقات انجام شده در ایران نیز از آن جمله به حساب می‌آیند.

با این حال، باید بگویم تحقیقات من و همکارانم در نوع خود، نخستین سری از این تحقیقات به حساب می‌آیند. از سال 2000 میلادی تمامی تلاش‌های تحقیقاتی خود را روی این استراتژی درمانی متمرکز کرده‌ام و امیدهای فراوانی نیز به آن دارم.

فکر می‌کنید تا چند سال دیگر تحقیقات شما جنبه کاربردی  درمانی پیدا کند؟

این مطالعه از چند سال پیش شروع شده و از همان زمان بر این باور بوده‌ایم که ممکن است تا نتیجه نهایی زمان قابل توجهی صبر کنیم، اما با پیشرفت مطالعات دریافتیم که خیلی سریع‌تر از تصوراتمان می‌توانیم به نتیجه موردنظر دست یابیم. در کل فکر می‌کنم تا 2 سال آینده تحقیقات ما به مرحله حساس و تعیین‌کننده‌ای برسد و آن زمانی است که می‌توانیم تکنیک مدونی را برای درمان ناباروری در مردان ارائه کنیم.

مهدی پیرگزی‌