تب مالت بیماری مشترک انسان و دام

بیماری‌ای که تب آن بالا‌ گرفته است
تب مالت بیماری مشترک انسان و دام

یکی از خبرهایی که در چند هفته اخیر نظر بسیاری را به خود جلب کرده افزایش شیوع تب مالت در کشور بوده است که به دنبال آن موج نگرانی زیادی را ایجاد کرد. هر ساله با شروع فصل گرما و اوایل بهار شاهد چنین خبرهایی هستیم. پس بهتر است با آگاهی از این‌گونه آلودگی‌ها و بیماری‌ها خود را در مقابل آنها بیمه کنیم.


تب مالت از عفونت باکتریایی مشترک میان انسان و حیوانات است که از طریق بلع محصولات غذایی آلوده شده، تماس مستقیم با خون، ادرار، ترشحات جنینی حیوان آلوده و تنفس ذرات هوای آلوده، از حیوان به انسان منتقل می‌شود. این بیماری هر سال با شروع فصل بهار و همراه با افزایش‌ زاد و ولد دام‌ها روند افزایشی می‌یابد. تب مالت یا بروسلوز در حیوانات به نام بیماری سقط جنین واگیر موسوم است و علاوه بر این به نام‌های تب مواج، تب دیوانه و تب مدیترانه‌ای هم مشهور بوده و در ایران یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مشترک انسان و حیوان محسوب می‌شود.

کشف این بیماری به زمان بقراط باز می‌گردد. تا آن زمان بدن جانداران تشریح نشده بود و در سال 1887 پزشک اسکاتلندی ارتش با نام دیوید بروس، باکتری بروسلا را از طحال 5 سرباز انگلیسی که در جزیره مالت فوت کرده بودند، جدا کرد. این بیماری به نام این پزشک، بروسلوز و به دلیل جزیره مالت، مالت نامیده شد.

بیماری برای کشورهای ضعیف در عرصه کنترل سلامت

اگرچه تب مالت یک بیماری جهانی محسوب می‌شود، بیشتر در کشورهایی دیده می‌شود که برنامه‌های موثر و خوبی از لحاظ حفظ و کنترل سلامت حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند، بز و خوک انجام نداده‌اند. در این میان کشورهای اطراف مدیترانه شامل پرتغال، اسپانیا، قسمت جنوبی فرانسه، ایتالیا، یونان، ترکیه و شمال آفریقا، آمریکای جنوبی و مرکزی، اروپای شرقی، آسیا، آفریقا و خاورمیانه مناطق پرخطر از لحاظ شیوع تب مالت محسوب می‌شوند. البته این بیماری در سراسر دنیا وجود دارد ولی 17 کشور چون فنلاند، سوئد، دانمارک، نروژ، سوئیس، انگلستان، هلند، ژاپن و... توانسته‌اند آن را از بین ببرند. در ایران تب مالت از سال‌ها پیش به صورت بومی وجود داشته و برای نخستین‌بار کارشناسان انستیتو پاستور ایران این میکرب را از خون یک بیمار مبتلا به تب مالت جدا کردند. از مناطق عشایرنشین مانند لرستان، همدان، کردستان، کرمانشاه و زنجان می‌توان به بیشترین مناطق مبتلا به تب مالت اشاره کرد. ولی رفته‌رفته با پیشرفت‌های صورت گرفته و ساخت واکسن‌های بروسلوز، این بیماری در مرحله کنترل شده‌ای در کشور قرار دارد. آمارهای به‌دست آمده حاکی از کاهش آمار مبتلایان به تب مالت در کشور است به طوری که از آمار 170 نفر از هر صد هزار نفر در سال 68، به 30 نفر در سال 86 و کمتر از 30 نفر در سال 87 رسیده است. این بیماری در ایران در تمام سنین دیده می‌شود، ولی در سنین 15 تا 45‌‌سال رایج‌تر است و نیز در میان مردان 55 درصد و در زنان 45 درصد شانس ابتلا به تب مالت در کشور وجود دارد.

تب مالت را چگونه بشناسیم؟

با شروع هر نوع بیماری، علائمی نیز بروز می‌کند که می‌تواند نخستین نشانه‌های بیماری باشند. بنابراین اطلاع از نشانه‌های آن و اقدام بموقع می‌تواند حیاتی باشد. عفونت باکتریایی بروسلوز روی اعضای خون‌ساز بدن، مانند طحال، گره‌های لنفاوی، کبد و مغز استخوان اثر می‌گذارد. در تب مالت هم بیمار با علائم و نشانه‌هایی روبه‌رو است و معمولا با یک دوره نهفتگی 5 تا 6 روزه و حتی چند ماهه آغاز می‌شود. نوع حاد بیماری پس از دوره نهفتگی به طور ناگهانی بروز می‌کند و فرد دچار تب و لرزهای متناوب و نامنظم می‌شود، سردرد، ضعف شدید، خستگی مفرط، تعریق زیاد، درد ستون فقرات به طور ناگهانی بروز می‌کند و رفته رفته زیاد شده و حرارت بدن ممکن است تا 41 درجه هم برسد.

در نوع مزمن تب مالت گره‌های لنفاوی بیمار بزرگ شده، فرد دچار کاهش وزن شدید می‌شود و در کنار آن خستگی، یبوست، کمردرد، افسردگی، تب‌های عودکننده، درد عضلانی، ناتوانی جنسی و گاهی ورم تخمدان‌ها، کلیه‌ها و مغز به مرور زمان بروز می‌کند. همه این علائم می‌توانند زنگ خطری برای بیمار باشد. در صورتی که مراقبت‌های لازم به عمل نیاید بیمار ممکن است دچار معلولیت، عفونت قلب، استخوان، مغز یا کبد شود. علاوه بر علائم اشاره شده، بیشتر عارضه این بیماری عوارض گوارشی شامل استفراغ، تهوع، یبوست، بی اشتهایی، درد شکم و اسهال است که در 70 درصد بیماران دیده می‌شود.

کانال‌های ورودی بیماری به بدن

همان طور که اشاره کردیم انسان‌ها از سه طریق به باکتری بروسلا آلوده می‌شوند. 1 خوردن و آشامیدن چیزی که آلوده به بروسلوز باشد 2 تنفس هوای آلوده به بروسلا 3 ورود باکتری بروسلا از طریق زخم‌های پوستی.

اما شایع ترین راه انتقال به انسان مصرف فرآورده‌های شیری آلوده است. با آلوده شدن بز، گاو و گوسفند، شیر آنها هم آلوده خواهد شد و در صورتی که عملیات پاستوریزه کردن فرآورده صورت نگیرد، این باکتری‌ها به فردی که از آن محصول استفاده کرده منتقل می‌شود. عامل بیمای تب مالت در پنیر تازه حدود 3 ماه، در حرارت 60 درجه برای یک دقیقه، در گرد و غبار مدت 6 هفته، در شیر خام 10 روز، در مدفوع حیوانات 100 روز، در بستنی و خامه و نیز گوشت نمک زده مدتی زنده مانده و مقاومت می‌کند. ولی منجمد کردن، دود دادن و نمک زدن گوشت آلوده تعداد باکتری‌ها را تاچند روز کاهش می‌دهد. پس توصیه می‌کنیم از مصرف شیر، محصولات لبنی شامل کره، پنیر، ماست، خامه، بستنی و شیر خام و نیز فرآورده‌های گوشتی حیوانات آلوده و نیز از مصرف گوشت خام پرهیز کنید. در زمان کار با حیوانات، از دستکش، پیش‌بند، محافظ چشم استفاده کرده و حتما دام‌ها را واکسینه کنید. این بیماری در افرادی که با حیوانات زیاد در تماس‌اند بیشتر دیده می‌شود مانند دامپزشکان، کشاورزان، دامداران و قصابان و نیز افرادی که در نزدیکی محل نگهداری دام‌ها زندگی می‌کنند. در این میان انتقال تب مالت از گوسفند و بز به دلیل درصد بالای قدرت بیماری‌زایی آن نسبت به سایر انواع دیگر خطرناک‌تر است.

در مورد انتقال تب مالت از انسانی به انسان دیگر باید گفت انتقال به طور مستقیم بسیار نادر است. تنها دو راه برای انتقال از انسان به انسان وجود دارد. یکی از طریق آمیزش جنسی و دیگری از طریق تغذیه کودک با شیر مادری که مبتلا به تب مالت است.

به طور کلی باکتری بروسلوز را معمولا از طریق آزمایش خون یا آزمایش مغز استخوان تشخیص می‌دهند. به طوری که در 2 هفته جداگانه دو نمونه خون از بیمار گرفته می‌شود. معمولا با شروع درمان، بیمار پس از 3 تا 4 هفته بهبود می‌یابد. در این مورد معمولا از آنتی بیوتیک مانند تتراسیکلین برای مدت 3 هفته، در صورت داشتن علائم التهابی شدید داروهای کورتیزونی و داروهای ضد درد برای دردهای عضلانی استفاده می‌شود. فرد طی دوره درمان از دیگران جدا نمی‌شود، ولی خانواده او هم باید تحت بررسی قرار گیرند. بیمار این دوره چند هفته را باید استراحت کامل داشته باشد. حدود یکی دو هفته پس از آغاز دوره درمان تب قطع می‌شود و حال بیمار بهبود می‌یابد. ولی نباید مصرف دارو را قطع کرد، چرا که هنوز بهبود کامل ایجاد نشده است. درمان کامل حدود 2 ماه و شاید هم بیشتر طول می‌کشد. پس تا درمان کامل بیماری، مصرف دارو باید تحت نظر پزشک ادامه یابد و در غیر این صورت ممکن است عوارض خونی و قلبی بروز کند.

تغذیه در افراد مبتلا

این بیماری به دلیل عفونی بودن معمولا تا حد مزمن پیش می‌رود بنابراین باید تحت رژیم خاص غذایی قرار گیرد تا کمبود نیاز بدنی او جبران شود. رژیم غذایی بیمار باید سرشار از انرژی باشد تا انرژی از دست رفته بر اثر بیماری جایگزین گردد. بهتر است تغذیه او را با مایعات آغاز کرده و به تدریج به سمت غذاهای نرم و سپس به حالت عادی برسانیم. به دلیل تعریق زیاد در این بیماری با دادن مایعاتی همانند شیر پاستوریزه و مایعات دیگر باید آب بدن بیمار را جبران کرد. به طوری که بیمار باید روزانه 5/2 تا 3 لیتر مایعات مختلف مصرف کند. انرژی مورد نیاز روزانه حدود 2500 تا 3000 کالری است. میزان پروتئین دریافتی بین 100 تا 150 گرم در روز لازم است تا تخریب پروتئین بدن را جبران کرده و وزن بدن حفظ شود. استفاده از ویتامین‌های مختلف، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها همگی برای بازگشت بدن به حالت تعادل و اولیه خود لازم و ضروری است. در این میان شیر پاستوریزه از بهترین و کاملترین غذاهایی است که می‌تواند در دوران درمان به بیمار مبتلا به تب مالت داد چرا که انرژی، پروتئین، برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند پتاسیم و کلسیم را تامین می‌کند.

چون یکی از راه‌های اصلی ابتلا به تب مالت استفاده از لبنیات آلوده و به خصوص شیر است توصیه می‌کنیم شیر خام را پیش از استفاده حدود 15 تا 20 دقیقه روی شعله مستقیم قرار داده طوری که 10 دقیقه فقط بجوشد. سپس برای یکنواخت شدن دمای جوش شیر در حال جوشیدن، هر چند وقت یک بار آن را هم بزنید. تب مالت به عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مشترک میان دام و انسان باید تحت کنترل درآید چرا که بدون از بین بردن آن در میان حیوانات، ریشه کن کردن آن در جامعه بشری غیرممکن است.

ندا اظهری