کرایوتراپی سرمادرمانی

کرایوتراپی

استفاده از کیسه یخ در کاستن دردهای عضلانی و ضرب دیدگی‌ها از قدیم الایام رایج بوده است و مردم بدون این‌که بدانند از کرایوتراپی در کاهش درد بهره می‌بردند اما از علت این‌که چرا کیسه یخ دردهای عضلانی را کاهش می‌دهد، شاید فقط تعداد اندکی از افراد آگاهند.

درمانی از نوع سرما

کرایوتراپی یا همان سرمادرمانی به معنای پایین آوردن دمای  قسمتی از بدن به صورت موضعی است. کرایوتراپی از طریق کیسه‌‌های یخ، حمام‌های آب سرد، اسپرهای خنک‌کننده و دستگاه‌های هدایت نیتروژن صورت می‌گیرد.
استفاده از سرما در درمان به دوره سقراط برمی‌گردد. سقراط از این روش برای  جلوگیری از خونریزی استفاده می‌کرد. در طب قدیمی ایران نیز ابن سینا از سرما در درمان استفاده می‌کرد.

کیسه‌های یخ درمانگر

سرمادرمانی اثرات متفاوتی بر بدن دارد، اما آنچه به صورت طبیعی رخ می‌دهد، این است که سرما موجب تنگی مویرگ‌ها می‌شود و این مساله منجر به کمترشدن سوخت و ساز و انتشار عوامل التهابی مانند هیستامین می‌گردد از این اثر فیزیولوژیک سرما در آسیب‌دیدگی‌های عضلانی استفاده می‌شود که سرما به وسیله کیسه‌های یخ به بافت عضلانی منتقل گردیده و میزان تراوش و ورم در قسمت آسیب‌دیده کاهش می‌یابد، همچنین در انقباضات عضلانی نیز قابل استفاده است. باید از سرما درمانی در آسیب‌های عضلانی و رگ به رگ شدن‌ها حداکثر تا 24 ساعت پس از آسیب دیدن استفاده کرد و حداقل 20 دقیقه باید کیسه یخ را روی محل آسیب قرار داد.

سرمادرمانی در کنار جراحی

از سرطان‌های شایع در میان مردان، سرطان پروستات است که خود را با علائمی چون عدم توانایی در ادرار کردن، درد هنگام ادرار کردن، بی‌اختیاری ادرار و سوزش نشان می‌دهد و بسرعت به درجه‌های بالا می‌رسد. امروزه علاوه بر درمان‌های جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی از سرمادرمانی نیز در درمان این سرطان استفاده می‌شود. در این روش شکاف کوچکی بین مقعد و کیسه‌های حاوی بیضه ایجاد و نیتروژن مایع را به این قسمت هدایت می‌کنند. این نیتروژن منجر به انجماد و از بین رفتن سلول‌های سرطانی می‌شود. همچنین سرمادرمانی در درمان زگیل‌ها نیز موثر است. زگیل‌ها ضایعاتی برآمده از پوست هستند که مسطح یا پایه‌دارند و سرمادرمانی در موارد زگیل کم یا متوسط توصیه می‌شود.

سرمادرمانی روشی موثر

جنبه دیگر استفاده از سرمادرمانی در عفونت گردن رحم است. این مشکل، یک بیماری عفونی است که می‌تواند منشا باکتریایی یا ویروسی داشته باشد و خود را با کمردرد، خونریزی، ترشحات زیاد و احساس ناراحتی هنگام دفع ادرار نشان می‌دهد. این بیماری در مراحل اولیه با دارو درمان می‌شود، اما در مراحل بالاتر از سوزاندن الکتریکی و جراحی استفاده می‌شود.

سرمادرمانی در این بیماری نیز کاربرد دارد و با استفاده از نیتروژن مایع بافت‌های غیرطبیعی را منجمد کرده و از طریق سرمادرمانی بافت‌های غیرطبیعی را از بین می‌برند.

دکتر محبوبه محمدزاده

صرع، آژیر قرمز مغز

آشنایی با قدیمی‌ترین و شایع‌ترین بیماریعصبی شناخته شده بشر
صرع، آژیر قرمز مغز

می‌گویند هزاران سال پیش هم صرع وجود داشته، با این تفاوت که یونانیان باستان بر این عقیده بودند کسانی که دچار تشنج می‌شوند، نظر کرده‌های خدایان هستند و این توجه ویژه‌ای است که یکی از خدایان به خود دارد و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. بقراط اولین کسی بود که 2500 سال پیش صرع را یک بیماری مغزی دانست و از آن زمان تاکنون اطلاعات بسیاری در خصوص این بیماری به دست آمده است که امروز می‌خواهیم با گوشه‌ای از آن آشنا شویم. پس گوشتان را بگیرید! این آژیر قرمز مغز است. 


همیشه اولین سوال این است که ماهیت تشنج چیست؟ برای پاسخ بهتر به این سوال، اول باید قدری با ماهیت مغز آشنا شد. میلیاردها سلول عصبی یا همان نورون دست به دست هم می‌دادند تا بخشی از بدن را با نام بافت مغز پدید آورند؛ اما همه مغز به نورون‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه در کنار نورون‌ها، مسیرهای عصبی مابین این سلول‌ها از جمله مهم‌ترین بخش‌های مغز به شمار می‌رود که همه فرایندهای داخل مغز را مهیا می‌کنند. نورون‌ها با ایجاد پیام‌های عصبی و عبور آنها از میان این مسیرها فعالیت‌های بدن را رهبری می‌کنند اما این پیام‌های عصبی باید همیشه از نظم خاصی برخوردار باشند. در تشنج‌ها ما شاهد این موضوع هستیم که حجم عظیمی از پیام‌های عصبی در یک بازه زمانی کوتاه می‌خواهند از مسیرهای عصبی مغز عبور کنند؛ اما چون مغز گنجایش این حجم از اطلاعات را ندارد، مجموعه علائمی در بدن نمایان می‌شود که در حقیقت همان علائم بیماری صرع محسوب می‌شوند.

ترس از اولین حمله تشنجی

پزشکان بر این عقیده‌اند که اولین حمله تشنج اهمیت دارد؛ چرا که با توجه به سن فرد در هنگام اولین حمله می‌توان پاره‌ای از علل پدید آورنده را برای فرد مطرح کرد. به عنوان مثال، بروز حملات تشنجی مکرر قبل از 6 ماهگی می‌تواند در نتیجه یک ضایعه داخل مغزی باشد و یا اگر به دنبال یک تصادف و سانحه باشد، می‌تواند به دلیل ضربه‌ای باشد که به بافت مغز مصدوم وارد شده است. در برخی مواقع اگر نوزاد تب شدیدی داشته باشد، به دلیل پایین آمدن سطح آستانه تحریک مغز، نوزاد دچار تشنج می‌شود که معمولا هراس زیادی در والدین ایجاد می‌کند. از این روست که سن بروز تشنج در افراد از اهمیت بسیاری برخوردار است.

طیف وسیع علل صرع 

علل ایجاد‌کننده صرع شامل طیف وسیعی می‌شوند که از بدو تولد تا سنین سالمندی را پوشش می‌دهند. آسیب‌هایی که به سر نوزاد حین تولد وارد می شود، اعتیاد مادر حین بارداری، تب بالا، عفونت‌های مغزی در بدو تولد، پایین بودن قند خون، ضربات وارد، به سر، مسمومیت‌های دارویی، سوء مصرف مواد مخدر و بسیاری علل دیگر تنها گوشه کوچکی از علت‌شناسی پدیده صرع محسوب می‌شوند.

اشکال بالینی صرع‌ها

صرع‌های تشنجی: این نوع صرع که در میان عوام حمله غشی نامیده می‌شود، در این حالت فرد بی‌اختیار به زمین می‌افتد و دست‌ها و پاها به حالت کشیده درمی‌آید. سر به عقب می‌رود. گردن سفت شده و به عقب متمایل می‌شود. چشم‌ها به سمت بالا متمایل و سفیدی چشم‌ها نمایان می‌شود. عضلات ناحیه فک پایین دچار انقباض شدید می‌شود و در این حالت به هیچوجه نمی‌توان دهان را باز کرد. دهان خود دچار کف فراوان می‌شود. تمام بدن دچار تکان‌های شدید می‌شود و معمولا در این مواقع بی‌اختیاری ادرار و مدفوع نیز برای فرد اتفاق می‌‌افتد. یکی از نکات مهم در این بیماران این است که فرد در طول مدت حمله هوشیار نیست و حتی پس از پایان حمله و بیدار شدن از خواب که معمولا پس از حمله اتفاق می‌افتد، چیزی را از وقایع اتفاقیه به یاد نمی‌آورد و گویی برای شخص دیگری این اتفاقات افتاده است.

صرع‌های کوچک: غالبا در کودکان دیده می‌شود و کودک یکباره به جایی خیره و فعالیتش متوقف می‌شود در این نوع صرع خبری از تکان‌های شدید صرع‌های بزرگ نیست، اما غالبا اگر این گونه صرع‌ها کنترل نشوند، زمینه بروز صرع‌های بزرگ را در آینده برای فرد مهیا می‌کنند. این نوع صرع معمولا کمتر از یک دقیقه به طول می‌انجامد و آنقدر نامحسوس است که والدین در اوایل شروع بیماری متوجه آن نیز نمی‌شوند، اما قدری دقت به رفتارهای کودک بیماری را نمایان می‌کند.

صرع‌های انفجاری: این نوع صرع‌ها که صرع‌های سایکوموتور یا روانی حرکتی نام دارند، معمولا خود را با رفتارهای تکانه‌ای همچون عصبانیت‌های ناگهانی، پرخاشگری‌های غیرقابل کنترل، بی قراری‌های شدید و سایر اختلالات خلقی نشان می‌دهند.

پزشکان می‌گویند در این افراد هایپوکسی یا عدم رسیدن اکسیژن به مغز سبب می‌شود که آستانه تحریک در آنها پایین بیاید از این رو با کوچک‌ترین عامل تحریکی این افراد دچار عصبانیت‌های شدید و سایر تکانه‌های عصبی غیرقابل کنترل می‌شوند.

تب و تشنج در کودکان

از جمله اشکال تشنجی که سبب ترس و دلهره فراوان در والدین می‌شود، اما باید این نوید را به آن دسته از والدینی که کودکشان به دنبال تب شدید دچار تشنج می‌شوند داد که جایی برای نگرانی و ترس وجود ندارد. اگر تشنج کمتر از 15 دقیقه طول بکشد، والدین سابقه صرع نداشته باشند، سن کودک بیش از یک سال باشد، در یک نوبت تشنج فقط یک بار حمله رخ دهد، والدین نباید زیاد نگران شوند. چرا که تحقیقات ثابت کرده است که شانس بروز بیماری صرع در این کودکان با کودکان سالم تفاوت چندانی ندارد و یک بار حمله تشنجی خطری برای کودک ندارد. البته اگر تب کودک سریعا کنترل شود و از آن به بعد والدین بیشتر مراقب کودک خود باشند تا دیگر این‌گونه تب‌های شدید را تجربه نکند.

صرع‌های کانونی یا فوکال

این نوع صرع‌ها که از اهمیت زیادی برخوردارند همیشه به دنبال تحریک بخش خاصی از مغز دیده می‌شوند. به عنوان مثال وقتی یک تومور در مغز اثر فشاری ایجاد می‌کند، می‌تواند سبب بروز برخی علائم همچون انقباض‌های شدید در یک اندام یا تکان‌های محدود به یک عضو شود، بدون آن که هوشیاری فرد از بین برود.

مرحله پیش از حمله

معمولا پیش از بروز صرع‌های بزرگ فرد دچار علائمی می‌شود که خود متوجه آنها می‌شود و می‌فهمد که تشنج در راه است. در این مرحله استشمام بوهای نامطبوع، سردرد، مشاهده جرقه‌های نور در میدان دید و حالت تهوع از علائم قریب‌الوقوع شروع حمله تشنج است.

تشخیص صرع بر پایه علائم بالینی و اصول پاراکلینیک

همچون همیشه شعار پزشکان بر این است که تشخیص صرع فقط برپایه علائم بالینی و معاینات فیزیکی بیمار است. از این رو مشاهده یک حمله تشنجی برای یک پزشک یا توصیف دقیق آن از سوی خانواده و اطرافیان اصل مهم تشخیص این بیماری به شمار می‌آید. البته در برخی اوقات پزشک براساس ظن بالینی خود صلاح می‌داند که از برخی اقدامات پاراکلینیکی همچون سی‌تی‌اسکن از مغز، گرفتن نوار مغزی یاEEG و بررسی پارامترهای خونی فرد بیمار استفاده کند.

صرع و بارداری

براساس یک تحقیق فقط در آمریکا حدود 800 هزار تا 1/1 میلیون خانم در سنین باروری بیماری تشنجی دارند و این در حالی است که پزشکان بر این عقیده‌اند که صرع عادی‌ترین اختلال مغزی در دوران بارداری محسوب می‌شود، اما دغدغه همه خانم‌های مبتلا به صرع این است که اگر زمانی با خبر شدند که باردار هستند، تکلیفشان چیست؟
براساس آخرین تحقیقات، در طول بارداری تعداد حملات صرع 15 تا 50 درصد بیماران افزایش می‌یابد و حدود 23 درصد بیماران بعکس دچار کاهش حملات می‌شوند. در 24 تا 53 درصد از بیماران نیز تغییری مشاهده نمی‌شود. 
پزشکان علل متفاوتی را برای توجیه این پدیده مطرح می‌کنند که شایع‌ترین آنها به ترتیب ترس خانم باردار از عوارض دارویی درمان‌ها و در نتیجه مصرف نکردن دارو و رقیق شدن خون در دوران بارداری و افزایش نیاز به داروی بیشتر، بروز عوارض گوارشی همچون تهوع و استفراغ در اوایل بارداری و دفع داروی خورده شده است.

خانم‌های باردار دارویشان را قطع نکنند

تحقیقات فارماکولوژی در علم پزشکی نشان می‌دهد که برخی از داروهای ضد صرع روی جنین می‌تواند اثرات سوئی داشته باشد؛ اما این به آن معنا نیست که فرد مبتلا دارویش را خودسرانه قطع کند؛ چرا که هر یک بار حمله تشنجی در مادر یعنی یک قدم نزدیک شدن به عقب‌ماندگی ذهنی جنین. از این رو پزشکان قویا بر این عقیده‌اند که خانم باردار در دوران بارداری نه‌تنها نباید دارویش را قطع کند، بلکه باید دوز برخی از آنها را نیز با نظر پزشک افزایش دهد. تنها تفاوتی که در این میان باید به آن توجه داشت، تغییر برخی داروهای بیمار است از این رو اگر خانمی مبتلا به صرع است، به محض مطلع شدن از بارداری خود باید سریعا برای تعیین و تنظیم دارو به پزشک مراجعه کند.

اقدامات دیگر خانم باردار

تکلیف خانم باردار برای کنترل بیماری خود به همین‌جا ختم نمی‌شود. پزشکان بر این عقیده‌اند که یک خانم مبتلا به صرع باید 3 ماه قبل از تصمیم‌ به بارداری خوردن روزانه 4 تا 5 میلی‌گرم اسیدفولیک در روز را شروع کند، زیرا ثابت شده است که مکمل‌های اسیدفولیک می‌تواند خطر بروز اختلالات عصبی را در جنین کاهش دهد.

وقتی نوزاد به دنیا می‌آید 

سوال دیگر خانم‌های مبتلا به صرع این است که پس از به دنیا آمدن فرزندشان می‌توانند به وی شیر دهند یا خیر؟ براساس آخرین پروتکل به تصویب رسیده، شیردهی از سوی یک مادر مبتلا به صرع هرگز نباید قطع شود؛ چرا که شیر مادر مبتلا با وجود مصرف داروهای ضدصرع برای نوزاد کاملا سالم و عاری از هر خطری است. 

ورزش و فعالیت‌های روزمره

دغدغه دیگر افرد مبتلا به صرع این است که آیا این بیماری می‌تواند فعالیت‌های روزمره آنها را محدود کند یا خیر؟ امروزه پزشکان بر این عقیده‌اند یک فرد مصروع باید هیچ‌گونه از فعالیت‌های روتین خود را کنار نگذارد و همچون دیگران فعالیت‌های دسته‌جمعی داشته باشد برنامه‌هایی همچون پیاده‌روی‌های دسته‌جمعی، شنا، نرمش‌های صبحگاهی، و دیگر ورزش‌های سبک قویا توصیه می‌شود. 

شرکت در جلسات دسته‌جمعی با دوستان و همکاران کمک می‌کند که فرد از نظر ذهنی آرام و به دور از استرس باشد که این مساله به کنترل بیماری کمک‌ شایانی می‌کند؛ اما توصیه می‌شود افراد در صورت داشتن پاره‌ای شرایط تصمیم به ورزش بگیرند. 

شرایطی که فرد بیمار را مجاز به انجام ورزش می‌کند:

1 - بیماری تحت کنترل درآمده و فاصله حمله‌ها زیاد شده باشد. 

2 - حمله بیشتر در ساعات پایانی روز اتفاق می‌افتد .

3 - مدت مدیدی است که شخص دچار تشنج نشده است .

4 - مدت طولانی از بستری بیمار در بیمارستان گذشته باشد و داروهای بیمار تنظیم شده باشد. 

افراد بیمار بخوانند 

نکاتی هست که باید فرد بیمار همیشه آنها را در ذهن خود ملکه قرار دهد و از یاد نبرد.

1 -هرگز در مواقعی که تنها هستید، مبادرت به انجام کارهای سنگین و طاقت‌فرسا نکنید؛ چرا که در صورت بروز تشنج خطرات بیشتری شما را تهدید می‌کند. 

2 - از جمله عوارض داروهای ضدتشنج تورم و افزایش حجم لثه‌هاست و در حدود 45 تا 55 درصد این بیماران دیده می‌شود. از این رو توجه به بهداشت دهان و دندان می‌تواند نقش مهمی را در پیشگیری از وقوع این عارضه ایفا کند. توصیه می‌شود روزانه 3 نوبت دندان‌هایتان را مسکواک بزنید و شب‌ها پیش از خواب علاوه بر مسواک دهان با محلول دهانشویه استریل شود. 

3 - از کارهای استرس‌زا و تحریک‌کننده روان پرهیز و همیشه سعی کنید ذهنی آرام را تجربه کنید؛ چرا که استرس برای شما یک سم است. 

4 - از رفتن به ارتفاعات و دیگر جاهای مخاطره آمیز پرهیز کنید. 

5 - شب‌ها زود بخوابید و سعی کنید خواب خود را تنظیم کنید. 

6 - هنگام استحمام لای در حمام را باز بگذارید و آن را قفل نکنید و هرگز تنها در منزل حمام نگیرید. 

7 - از رانندگی پرهیز کنید؛ چرا که در صورت بروز حمله مشخص نیست که چه اتفاقی خواهد افتاد. 

اقدامات اولیه در یک فرد در حال تشنج

بسیار اتفاق می‌افتد که یک فرد در خیابان در حال تشنج است؛ اما بسیاری او را احاطه کرده‌اند و فقط به او نگاه می‌کنند. در هنگام مواجهه با یک فرد در حال تشنج به مراحل زیر توجه کنید:

1 - سر را هنگام تشنج محافظت کنید. 

2 - لباس‌های نیم‌تنه فوقانی بدن را شل کنید تا فرد براحتی نفس بکشد. 

3 - هرگز جسم سخت بین دندان‌های فرد نگذارید؛ چرا که خطر شکستگی دندا‌ن‌ها یا فک بیمار در این حالت وجود دارد. 

4 - از پاشیدن آب به صورت بیمار و یا ریختن آب در دهان وی جدا پرهیز کنید. 

5 - تنفس مصنوعی به بیمار ندهید؛ چرا که خود او در حال تنفس است. مگر آن که واضحا ببینید که نفس نمی‌کشد.

6 - پس از پایان حمله مصدوم را ترک نکنید و او را به جایی مطمئن انتقال دهید و برای ساعتی از او مراقبت کنید. 

تصویر یک الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغزی در یک بیمار تشنجی: 
همانطور که مشاهده می‌شود تخلیه‌های الکتریکی داخل مغز به شکل پرش‌های نیزه‌ای در شکل مشاهده می‌شود.



 

 


 

 

 

 

 

از این مقاله می‌آموزیم 

1 - ماهیت صرع چیست؟

2 - آیا تشنج همان صرع است؟

3 - کودکم به دنبال تب تشنج کرده است، آیا باید نگران این موضوع باشم؟

4 - خانمی که مبتلا به صرع است و متوجه بارداری خود می‌شود، به چه توصیه‌هایی باید توجه کند؟

5 - آیا یک بیمار مصروع نباید ورزش کند؟

6 - یک بیمار مصروع می‌تواند همچون دیگران زندگی عادی داشته باشد. 

7 - با اصول کمک‌های اولیه در یک بیمار در حال تشنج آشنا می‌شویم. 

منابع:
 Medicinenet / Webmd / Medlineplus / Epilepsy

 

اعتیاد

کلیات مواد

روشهای استفاده

تأثیر مخدرها برروی جنین

درمان دارویی اعتیاد

نکاتی در مورد درمانهای غلط و خطرناک

آنچه خانواده معتاد باید بدانند

درمانهای غیر دارویی در اعتیاد

با تغییر تدریجی شیوه زندگی بدنبال پیشرفت تمدن ، همانگونه که بشر از رفاه بیشتری برخوردار می شود عوارض و معضلات نیز رخ می نماید . زمانی  انسانها به شیوه ای سنتی و ابتدائی زندگی می کردند و مسائل و مشکلات جمعی و روانی شان را نیز سنتی حل می کردند اما با تغییر شیوه زندگی به شکل امروزی و جدید گاهی مسائلی ایجاد می شود که حل آن از عهده بسیاری از افراد خارج است .

بروز بیماریهای روانی و سیر تدریجی آن منجر به ایجاد رفتارها و عادت هایی در انسان می شود که بعضاً کنترل و ترک آن بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است .

اعتیاد انسان به مصرف مواد و داروها از جمله این عادت هاست . طبق آخرین آمارها در کشور 5000000 نفر از افراد حداقل یک بار مصرف مواد مخدر را تجربه کرده اند و 2000000 نفر معتاد به آن هستند . سیر پیشرونده اعتیاد به مواد و ترویج روشهای مصرف غیربهداشتی آن همچون تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترک منجر به بروز بیمایهای لاعلاجی همچون ایدز می شود که بیش از 70000000 نفر را در جهان گرفتار نموده است و در کشور ما نیز بیش از 14000 نفر به آن آلوده اند . مجموعه مسائل موجود ، دست اندرکاران و آگاهان را می بایست وادار به برنامه ریزی و اقدامات مناسب جهت کنترل معضلات اجتماعی نماید . یکی از استراتژی های مهم مبارزه با بروز معضلات اجتماعی ، آموزش و اطلاع رسانی است . ما نیز به نوبه خود کوشیده ایم سهمی کوچک در آگاهی رسانی به جوانان و هم وطنان داشته باشیم و با ترسیم روشهای پیشگیری و درمان معضل اعتیاد ، قدمی هر چند کوچک برای کمک به هم وطنان خود برداریم .

کلیات مواد

انواع مواد

• خانواده حشیش : حشیش ، چرس ، بنگ و ....

• خانواده مخدرها : تریاک ، هروئین ، کراک هروئین ، مورفین ، کدئین و ...

• خانواده محرکها : متاآمفتامین ( یا شیشه ) ، ریتالین و ...

• خانواده کوکائین : کوکائین و کراک کوکائین

• خانواده توهم زاها : LSD یا اسید لیزرژیک ، اکستازی و ...

• خانواده مواد استنشاقی : چسب ، بنزین ، تینر و ...

داروها :

• داروهای مخدر یا محرک مثل ترکیبات کدئین ، دیفنوکسیلات ، ترامادول ، ریتالین ، فن فلورامین ، پزودوافدرین و ...

• داروهای خواب آور مثل خانواده بنزودیازپین ها شامل دیازپام ، اکسازپام ، لورازپام ، فلورازپام و .... یا خانواده فنوباربیتال

• الکل و مشروبات الکلی

مواد مخدر :

مواد مخدر طبیعی (natural opiates ) ( مانند تریاک ) از جوانه تریاک (papaver somniferum) (opium poppy) که یک گیاه زیبا و گل دهنده است و سالیانه جوانه می زند ، گرفته می شود . این گیاه تا ارتفاع یک متر رشد می کند و گلهای آن به رنگهای سفید ، صورتی ، قرمز و بنفش است.

قدمت استفاده از مواد مخدر به 6 هزار سال قبل برمی گردد . از مواد مخدر برای درمان بیماریهای متفاوتی از جمله بیماری افسردگی استفاده می شد . استفاده از این ماده بسیار گسترده بود و اغلب افراد از آن برای درمان خود استفاده می کردند . چرا که عمدتاً به عنوان مرهمی برای تمامی مشکلات آدمی (از جمله کاهش درد ، درمان سرفه و اسهال ) پنداشته می شد . لذا ، تجارت و داد و ستد این ماده مخدر رشد چشمگیری داشت .

اصطلاح شناسی

مواد مخدر از مشتقات تریاک (opium ) هستند که شامل مورفین ، کدئین و مواد نیمه سنتز شده از آنها مانند هروئین می شود . اصطلاح اپیوئید ( opioid ) اصطلاحی است گسترده تر که تمامی آگونیستها ( agonists ) و آنتاگونیستهایی ( antagonists ) را که فعالیت مشابه مورفین دارند (مانند پپتیدهای اپیوئیدی طبیعی از جمله آندورفینها را ) شامل می شود . گاهی اوقات به اپیوئیدها اصطلاح مخدر اطلاق می گردد ، چرا که این مواد خواب آلودگی یا حالت شبه رویا که به آن چرت زدن (nod ) نیز گفته می شود ایجاد می کنند .

موارد استفاده

در سال  1806 داروساز آلمانی به نام فردریک سرترنر  (Frederich serturner ) عنصر فعال موجود  در تریاک  را کشف کرد و  آن  را مورفیوم   (morphium) نامید که برگرفته از لغت مورفیوس (morphius ) در زبان یونانی به معنای خدای رویاهاست .

در 1832 ماده کدئین کشف شد که این ماده نیز مانند مورفین ، دیگر ماده روان گردان موجود در تریاک به شمار می رود . شناسایی این مواد مصادف گشت با ابداع سرنگهای زیرپوستی (hypodermic syringes ) در اوایل دهه 1850 که این امر از یک سو به شکل چشمگیری به درمان دردهای شدید و از سوی دیگر به افزایش شیوع اعتیاد به مواد مخدر منجر شد . از آنجا که استفاده از مواد مخدر تحت هیچ گونه سیستم نظارت کننده ای قرار نداشت و دسترسی به آنها نیز بدون نسخه پزشک ممکن بود ، لذا شیوع آن افزایش چشمگیری پیدا کرد . علاوه بر این ، استفاده از این مواد در میان بسیاری از سربازان که در جنگهای قرن نوزدهم مانند جنگ داخلی آمریکا (1861-1865) شرکت داشتند ، رواج یافت و زمانی که این سربازان از جنگ برمی گشتند اعتیاد آنان به این مواد  ادامه می یافت . از این رو اعتیاد به تریاک در آن زمان ، به عنوان بیماری سربازان (soldiers disease ) شناخته شد .

طی قرن نوزدهم ، تعداد پزشکان و درمانهای پزشکی بسیار محدود بود و برای رفع این کمبود ، صنعت جدیدی به وجود آمد که استفاده از داروهای مقوی حاوی مواد مخدر و شربتهای مختلف حاوی این ماده را تشدید کرد . این داروها و شربتها بسیار ارزان قیمت بود و موجب کاهش درد و نا آرامی و رفع اسهال و سرفه می شد ، ولی در عین حال مواد اعتیاد آور بود . در ایالات متحده ، نگرانی از افزایش تعداد افراد مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر باعث وضع قانون غذا و دارو (food and drugs act ) در سال 1906 و نهایتاً قانون مواد مخدر هاریسون گشت که براساس آن تجویز این مواد  تحت کنترل و نظارت پزشکان قرار گرفت . (رابینز ، 1973 )

مواد مخدر نیمه سنتز شده ( نیمه مصنوعی )

استفاده گسترده از مواد مخدر و توانایی چشمگیر آنها در کاهش درد ، و نیز وجود بازار بالقوه سود آور ، باعث شد تا تحقیقات بسیاری در خصوص ساختار شیمیایی این مواد انجام پذیرد . در اواخر قرن هجدهم ، محققان دریافتند که با اضافه کردن دو گروه استیل به مولکول مورفین ، می توان به ماده جدیدی به نام هروئین دست یافت . اضافه شدن دو گروه استیل به مورفین باعث افزایش حلالیت آن در در چربی می شود و نهایتاً آن را قادر به عبور سریع از سد خونی می سازد.

هروئین با ورود به مغز مجدداً به مورفین تبدیل می شود . آثار مورفین و هروئین کاملاً مشابه یکدیگر است ، با این تفاوت که هروئین 3 برابر قوی تر از مورفین است و سریع تر از مورفین اثر خود را اعمال می کند .

مواد مخدر سنتز شده (مصنوعی )

یکی از شناخته شده ترین مواد مخدر سنتز شده ماده متادون است که نیمه عمر طولانی ( چیزی حدود 18 تا 22 ساعت ) دارد . این ماده طی جنگ جهانی دوم توسط آلمانها به منظور مقابله و جبران کاهش مورفین و دیگر مواد بی حس کننده  تولید شد. این ماده ابتدا دولوفین   (dolophine ) (گرفته شده از نام آدولف هیتلر ) به منظور درمان معتادان به هروئین به بازار آمد . متادون دارویی است اعتیادآور و روان گردان ، ولی زمانی که در شرایط کنترل شده کلینیکی مصرف شود باعث کاهش نیاز به مواد مخدر در محیطهای غیر قابل کنترل  (مانند خیابانها) می شود . علاوه بر این ، استفاده از آن درمقدار بالا نه تنها باعث انسداد و یا از بین رفتن آثار سرخوشی هروئین می شود بلکه خطرهای مرتبط با استفاده جمعی از سرنگهای آلوده به ویروس ایدز ویا هپاتیت را کاهش می دهد .

ماده مخدر سنتز شده‌ی دیگر مپریدین (meperidine ) یا دمرول (Demerol ) نام دارد که در مقایسه با متادون از نیمه عمر کوتاه تری برخوردار است .( جافی و مارتین (jaff & martin ) ، 1975 )

پپتیدهای اپیوئیدی مغز

همانطور که ذکر شد ، اپیوئیدها موادی اعتیادآور و روانگردان هستند و سلامت افراد را به خطر می اندازند ، لذا در اینجا این سوال مطرح می شود  که  به چه علت بدن افراد  به اپیوئیدها پاسخ میدهد ؟ در اوایل دهه 1970 محققان دریافتند که گیرنده های مواد  مخدر  درونزاد   (endogenous) نه تنها در سیستم اعصاب مرکزی بلکه در سیستمهای دیگری مانند معدی - روده ای نیز وجود دارند .  

دلیل وجود گیرنده های خاصی مانند این نوع گیرنده ها در بدن اینست  که بدن خود به تولید موادی که  شبیه مواد مخدر خارجی    (exogenous opioids) هستند ، می پردازد . اولین اپیوئیدهای پپتیدی درونزادی که کشف شدند دارای زنجیره آمینواسید کوتاهی بودند که به نامهای لوسین – انکفالین (leucine-enkephaline ) و متایونین – انکفالین (methionine-enkephalin ) شناخته شدند .به دنبال شناسایی این دو اپیوئید پپتیدی ، اپیوئید پپتید دیگری به نام بتا اندورفین(beta endorphin ) نیز کشف شد که قسمتی از ساختار آمینو اسیدی آن شبیه ساختار آمینو اسیدی متایونین – انکفالین بود .

با پیشرفت فناوری و افزایش تحقیقات ، محققان دریافتند که آندورفینهای مختلف و متنوعی در مغز و دیگر قسمتهای بدن تولید و ساخته می شوند که هدف آنها مقابله طبیعی بدن با درد است ؛ برای مثال تحقیقات نشان داده اند که در حین تولد نوزاد ، وقایع آسیب زا و نیز در حین دویدن ، میزان آندورفین موجود در پلاسما افزایش می یابد . در حقیقت ، درخصوص مورد آخر( دویدن ) ، افرادی که به شکل مرتب به ورزش دویدن می پردازند ، از پدیده ای به نام سرخوشی دونده (runners high ) برخوردارند که طی آن فرد دونده میزان لذت زیادی را در حین دویدن و بعد از آن احساس می کند.(بلوم (bloom )،1983 )

آنتاگونیستهای اپیوئیدی

آنتاگونیستهای اپیوئیدی داروهایی هستند که از تأثیرگذاری مواد مخدر بر گیرنده های مربوطه پیشگیری می کنند و آثار آنها را خنثی می‌کنند . در صورتی که این دسته از داروها به شکل داروی پیشگیری کننده (prophylactic ) استفاده شوند ، مواد مخدر مسمومیتی ایجاد نخواهند کرد . آنتاگونیستهای اپیوئیدی آن قدر در خنثی کردن آثار مواد مخدر موثرند که از آنها در درمان مسمویت ناشی از استفاده بیش از حد (overdose) دارو استفاده می‌کنند؛ برای مثال ، داروی نالوکسون ( نارکن ، narcan )، که یک آنتاگونیست اپیوئیدی است بدین منظور استفاده می‌شود . این دارو، فقط بعد از چند ثانیه بعد از تزریق وریدی ، باعث می‌شود تا بیمارانی را که دچار حالت اغمای ناشی از استفاده بیش از حد اپیوئیدها شده اند ، به سرعت به حالت هوشیاری برگرداند . آنتاگونیست اپیوئیدی دیگری به نام نالترکسون (ریویا،revia ) وجود دارد که در درمان معتادان به الکل و هروئین موثر است . تأثیرات رفتاری – زیستی مخدرها در جدول 1-7 ذکر شده اند . (جافی و مارتین ، 1975 )

جدول 1-7 تاثیرات زیستی – رفتاری اپیوئیدها

• انقباض مردمک چشم

• کاهش میزان نبض

• کاهش دمای بدن

• کاهش تنفس

• بازتابهای آهسته

• تکلم آهسته و آرام

• استفراغ

• حافظه و توجه مختل

• گیجی یا اغما

روشهای استفاده

1.دهانی : قدیمیترین روش استفاده از مخدرها، روش دهانی است . کیکهای تریاکی ، آب نباتها و شربتهای مختلف حاوی این مواد، جزو روشهای سنتی استفاده از مخدرها به شمار می روند . از آنجا که مخدرهای طبیعی از حلالیت نسبتاً کمی در چربی برخوردارند ، استفاده دهانی از آنها گرچه موثر است ، ارزش حیاتی (bioavailability ) چندانی ندارد .

2. ریوی : استفاده بیش از حد و گسترده تریاک در چین تا قبل از هزاره اول کاملاً عادی و از لحاظ اجتماعی قابل قبول پنداشته می شد ، در حالی که سیگار کشیدن (تنباکو ) به عنوان عملی اهانت آمیز و غیرقابل قبول به شمار می رفت .در 1644 ، امپراتور چین کشیدن سیگار را ممنوع اعلام کرد ، ولی در خصوص تریاک این ممنوعیت اعمال نگشت . به همین دلیل ، کشیدن تریاک به سرعت تبدیل به روش معمول استفاده از این ماده مخدر شد .

3. استنشاقی : پودر تریاک و هروئین را می توان از طریق بینی استفاده کرد . از این طریق این مواد به سرعت از پوشش بینی عبور کرده و وارد جریان خون می شوند . اگرچه تریاک معمولاً از این طریق استفاده نمی شود ، افرادی که برای اولین بار از این ماده استفاده می کنند ، آن را به این روش مورد استفاده قرار میدهند . از آنجا که هروئین ماده ای است با حلالیت بالا در چربی ، از این طریق به سرعت وارد جریان گردش خون می شود .

4. تزریقی : مورفین که به شکل مایع موجود است یا دیگر مواد مخدر حلال (مانند هروئین) را می توان از سه روش تزریق زیرپوستی ، درون عضلانی و درون وریدی استفاده کرد .

   توزیع ، پخش و دفع : کلیه مخدرها در تمامی قسمتهای بدن توزیع و پخش می شوند ، بالاخص در قسمت دستگاه اعصاب مرکزی که تاثیرات روانگردانی خود را در آنجا اعمال می کنند . از آنجا که قابلیت حلالیت در چربی ، مواد مخدر طبیعی کم است ، عمدتاً کندتر از مخدرهای نیمه سنتز شده ، مانند هروئین ، وارد مغز می شوند ( بنت ، میچل و شاینر ، 1990 ) مانند داروهای دیگر ، اگر مواد شبه مخدر دود شوند (یا کشیده شوند ) به سرعت وارد خون می شوند . مواد مخدر در کبد متابولیزه می شوند و از نیمه عمر تقریباً کوتاهی برخوردارند (تقریباً سه ساعت ) . تنها مورد استثنا در این خصوص ، داروی متادون است که نیمه عمر آن چیزی حدود 22 تا 25 ساعت است .

مصارف پزشکی

استفاده عمده ازمواد شبه مخدر، مانند مورفین ، در درمان درد است . مواد شبه مخدر در کاهش درد بسیار موثرند . زمانی که افراد تحت تأثیراین مواد هستند ، از وجود درد آگاهی دارند ، ولی قادر به پاسخگویی به آن نیستند . مواد شبه مخدر که به شکل کدئین هستند در درمان سرفه بسیار موثرند ، گرچه مشتقهای سنتزشده آن مانند دکسترومتورفان (dextromethorphan ) بدون آنکه دارای خواص اعتیاد آور و مسکنی باشند ، در درمان سرفه نیز استفاده می شوند .

آثار مضر

در مقایسه با داروهای روانگردان غیرمخدر ، مخدرها مضرات کمتری دارند . با این حال ، مخدرها مضرات بالقوه ای برای افراد دارند برای مثال این داروها از قابلیت اعتیاد آوری ونیز مسمویت بسیار بالایی برخوردارند . همچنین باعث کاهش فعالیت آن دسته از قسمتهای ساقه مغز می شوند که میزان دی اکسید کربن (co2) موجود در خون را کنترل می کنند . یکی از تبعات مسمومیت با مخدرها کاهش میزان تنفس و نهایتاً مرگ است . اکثر مخدرها باعث تحریک نورونهای موجود در قسمت بصل النخاع مغز و موجب رفلکس استفراغ می شوند . در نتیجه ، افرادی که از موادی مانند هروئین استفاده می کنند حالت تهوع و استفراغ را تا زمانی که وضعیت تحمل نسبت به این ماده و در آنها ایجاد نشده ، تجربه می کنند .

تأثیرمخدرها بر روی جنین

زنان بارداری که از مخدرها سوء استفاده می کنند نه تنها خود بلکه جنین خود را در معرض خطر قرار میدهند . آن دسته از زنان معتاد به هروئین ، در صورت قطع مصرف این ماده ( زمانی که کودک آنها متولد می شود ) علایم ترک دارو را تجربه می کنند که این تجربه می تواند بسیار ناراحت کننده و مضر برای جنین آنها باشد . کودکان زنان معتاد به هروئین اغلب از ناراحتیهایی مانند بی قراری و تحریک پذیری رنج می برند . همچنین این کودکان به علایم ترکی که بزرگسالان از آن رنج می برند ( مانند آبریزش بینی ) نیز دچار می شوند و گریه آنها بسیار شدید است .

نوزادان زنان معتاد به هروئین اکثراً جثه کوچک تری دارند و محیط سر آنها بسیار کوچک تر از نوزادان مادران غیرمعتاد است . در ارتباط با رشد شناختی کودکان مادران معتاد به هروئین گزارشهای چندان روشن و واضحی در دسترس نیست . با این حال گزارشهای موجود حاکی از آن است که این کودکان زمانی که وارد دوره ابتدایی می شوند ، توانایی یادگیری شان نسبت به کودکان دیگر کمتر است و اکثراً دچار عقب ماندگی ذهنی (delayed mental ability ) و تأخیر رشد(delayed motor development ) می شوند . مادران معتاد به هروئین ، اغلب مواد دیگری (مانند نیکوتین ) نیز استفاده می کنند و از مراقبتهای پیش از تولد ( مانند مراقبتهای بهداشتی ، اجتماعی و روانی ) کمتری بهره مند می شوند . درنتیجه ، این عوامل می توانند منجر به  تأثیرات عمیقی بر روی آنها و بروز بیماریها و استرس روحی – روانی درآنها گردد ، همچنین می تواند زمینه ساز بروز بیماریهای متعددی ( اعم از فیزیکی و روانی ) برای کودکان آنها نیز باشد.

سوء استفاده و وابستگی به مخدرها

پدیده تحمل نسبت به مواد مخدر فقط طی چند روز پس از استفاده از آن ایجاد می شود و با تداوم در طول فرایند اعتیاد افزایش می یابد. تحمل نسبت به مواد شبه مخدر بسیار جالب و متفاوت است . در پاره ای از مواد، شاید میزان بسیار کمی از اختلالات در فرد مسموم شده مشاهده می گردد برای مثال تحمل نسبت به آثار ضددردی و سرخوشی و همچنین تاثیرات جانبی استفاده از این مواد ( مانند استفراغ ) ایجاد می شود، ولی تحمل نسبت به تاثیرات ضد درد این گونه مواد مخدر بر روی انقباض مردمک چشم ایجاد نمی گردد و در خصوص تأثیریبوستی ایجاد تحمل بسیار کم است . در میان معتادان مزمن، حتی مقادیر بالای دارو سرخوشی کمی ایجاد می کندو استفاده از دارو فقط به منظور دوری جستن از بروز علایم ترک صورت می گیرد.

مواد شبه مخدر به طور کلی و بدون در نظر گرفتن نوع آنها ( طبیعی ، نیمه سنتز شده ویا سنتز شده ) وابستگی فیزیکی ایجاد می کنند . استفاده مرتب و منظم از این داروها نهایتاً ، بعد از قطع مصرف ، باعث بروز علایم ترک می شود . ترک داروهای مخدر ضددرد به ندرت زندگی فرد را به مخاطره می اندازد . این گونه علایم شبیه علایم بیماری آنفولانزاست، یعنی فرد دچار درد می شود واحساس خستگی، تحریک پذیری ، حساسیت بیش از حد وآبریزش بینی را تجربه می کند . بعضی از این علایم فقط به مدت چند ساعت بعد از آخرین دفعه استفاده از دارو بروز می کنند.

بیشترین و شدیدترین علایم ترک که شامل حرکات اسپاستیک (spastic movement) می شود ، 48 تا 72 ساعت بعد از آخرین دفعه استفاده از دارو رخ می دهد . با توجه به اینکه ترک مواد مخدر هیچ گونه تأثیرمثبتی بر پیامد پرهیز (abstinence) ندارد و در حقیقت احتمال پرهیز و قطع استفاده از مواد مخدر را افزایش نمی دهد ، با این حال ، علاقه و تمایل بسیاری ، از بعد کلینیکی نسبت به سم زدایی (detoxification) معتادان به مخدرها وجود دارد. چند گونه روش سم زدایی وجود دارد که در ذیل بدان می پردازیم :

• روش یابوئی و یا "cold turkey" در این روش بیمار به ناگهان از مصرف مواد مخدر منع و دچار علایم ترک می شود . ترک ماده مخدر به این روش برای بیمار بسیار ناخوشایند و ناراحت کننده است ، ولی مرگ آور نیست .

• ترک ماده مخدر با استفاده از دارو . در این روش بیمار ( یا فرد معتاد ) استفاده از مواد مخدر را با استفاده از دارو ترک میکند ، برای مثال کلونیدین (clonidine) (کاتاپرس ، catapres) باعث کاهش علایم ناراحت کنند ترک ، مانند تحریک پذیری بیش از حد می شود . داروی دیگری که در این روش استفاده می شود لوفکسیدین (lofexidine) است که هنوز داروی آزمایشی است و یا استفاده از داروهای مخدر متادون و بوپرنورفین که علائم بیمار را تخفیف می دهد .

• درمانهای جایگزین (alternative treatments). یکی از روشهایی که در کاهش علایم ترک دارو در بعضی از بیماران موثر بوده است ، روش طب سوزنی (acupuncture) است .

بعد از انجام سم زدایی ، درمان درازمدت وابستگی مواد افیونی به دو شکل ادامه می یابد: پرهیز کامل یا پرهیز یاری شده (assisted abstinence) . برای دستیابی به پرهیز کامل ، فرد معتاد تشویق می شود در مراکز درمانی به منظور یادگیری و ایجاد مهارتهای زندگی عاری  از هر گونه ماده مخدر ، شرکت کند. در این مراکز افراد می آموزند که چگونه از مواد مخدر دوری جویند و نیز چگونه بدون استفاده از ماده مخدر زندگی کنند .

در روش پرهیز یاری شده ، به فرد معتاد داروهایی مانند نالترکسون داده می شودکه یک آنتاگونیست مخدر است و تاثیرات لذت بخش مواد مخدر را خنثی می کند . علاوه بر نالترکسون ، داروی بوپرنورفین (buprernorphine) (بیوپرنکس ، bupernex) نیز به منظور یاری دادن به فرد برای ترک داده می شود . این دارو ، مخدری است که با خواص آگونیستی و آنتاگونیستی که دارد تأثیرخود را از طریق کاهش ویار برای مخدرهای دیگر مانند هروئین ، اعمال می کند . این گونه برنامه های درمانی در درمان افراد معتاد به مخدّر ها بسیار موثر بوده و آنها را از استفاده مجدد از داروهای مخدر،  دور نگاه می دارد .

از دیگر داروهایی که به طور گسترده در درمان اعتیاد به مخدرها استفاده می شود، متادون است . این دارو در برنامه های درمانی متعددی در ترک فرد استفاده می شود، ولی بهترین برنامه درمانی متادون برنامه ای است که فرد معتاد مجبور باشد داروی خود را ( متادون ) در کلینیک دریافت کند، آزمایشهای ادرار به منظور نظارت بر استفاده از مواد دیگر انجام پذیرد ، فرد معتاد باید بتواند شغل خود را حفظ نماید و در برنامه های درمانی و جلسات دوازده مرحله ای (narcotics anonymous) (NA) (معتادان گمنام ) شرکت جوید . در این گونه برنامه های درمانی ، علاوه بر متادون از داروی دیگری نیز استفاده می شود که نیازی مراجعه روزانه فرد معتاد به کلینیک ندارد . این دارو LAAM نام دارد و از مشتقات متادون است و زمان عملکرد آن طولانی تر از متادون است . هدف در اینجا ترک عادت فرد معتاد به مصرف ماده مخدر ( معمولاً هروئین ) است ، ولی بسیاری از مواقع افراد معتاد برای همیشه روی متادون نگهداشته می شوند ، چراکه توانایی و تعهد به پرهیز و دوری جویی از ماده مخدر را ندارند ،‌لذا اثربخشی این گونه برنامه های درمانی بر اساس میزان توانایی این گونه برنامه ها در پرهیز دادن یا ترک دادن افراد معتاد ارزیابی  نمی شود ، بلکه بر اساس کیفیت زندگی که فرد معتاد بدان دست یافته است ،‌ ارزیابی می گردد . ( جافی ، 1985)

مواد مخدر بسیار اعتیاد آورند ،‌بدین معنا که یک نیاز قوی در فرد وابسته به مواد مخدر ایجاد می کنند . این وابستگی را به سختی می توان از بین برد و به همین دلیل می تواند به استفاده مادام العمر از ماده مخدر منجر شود .

از آنجا که اکثر افراد معتاد به مواد مخدر به این امر واقفند که این مواد ، برخلاف دیگر داروهای روانگردان ،‌اثر تخریبی بر روی اندامهای بدن ندارند ، به استفاده از این مواد ادامه می دهند و در حقیقت عمده مشکل استفاده از متادون و بحث برانگیز بودن درمان توسط متادون همین امر است

درمان دارویی اعتیاد :

در درمان اعتیاد به مواد مخدر می توان از روشهای سم زدایی و یا درمان نگهدانده استفاده نمود . درمان به روش سم زدایی چندان ماندگاری نداشته و احتمال عود مجدد بسیار بالاست مگر اینکه توسط درمانهای نگهدارنده و یا درمانهای غیردارویی (روان درمانی) حمایت شود .

سم زدایی یعنی استفاده از دارو و روشهای پزشکی برای خروج بدون عارضه و ناراحتی مواد مخدر از بدن فرد و رفع وابستگی جسمی به مواد مخدر .

انواع روشهای معمول سم زدایی که امروزه کاربرد دارند :

1 - درمان علامتی و کلونیدین : در این روش از کلونیدین بعنوان داروی غیرمخدر در درمان استفاده می شود .این دارو با تأثیر بر گیرنده های خاصی در مغز و سایر قسمتهای بدن سبب کاهش علائم ناخوشایند ترک می شود . به همراه کلونیدین داروهایی بصورت کمکی برای کاهش درد ، بهبود خواب ، کاهش علائم آبریزش بینی ، دل پیچه و ... تجویز می شود . در این روش بهتر است فرد برای مدت کوتاه به استراحت بپردازد تا علائم قابل تحمل باشد . این درمان برای مصرف کنندگان کم تا متوسط تریاک توصیه می شود .

2 - درمان با استفاده از داروهای مخدر : در این درمان  از داروهایی همچون متادون یا بوپرنورفین می توان با روش خاصی استفاده کرد . در این روش پزشک با شیوه  خاصی میزان مناسب دارو را تجویز می کند و سپس بتدریج ظرف حدود سه هفته از میزان دارو کاسته می شود و در نهایت قطع می گردد . در این روش فرد می تواند به فعالیتهای روزمره خود بپردازد و علائم جسمی و روانی اندکی را تجربه خواهد کرد .

3 - سم زدایی سریع : این روش که سم زدایی سه روزه نامیده می شود با استفاده از داروهای مخدر و غیرمخدر با بستری کوتاه مدت بیمار صورت می گیرد . در این روش بیمار مختصری درد و ناراحتی را در روزهای اول تجربه خواهد کرد . و لیکن در صورتی که تحت نظر پزشک مجرب انجام شود خطری بیمار را تهدید نمی کند . این روش برای مصارف کم تا متوسط مواد و برای کسانی که بیماریهای قلبی و تنفسی ندارند مناسب است .

4 - سم زدایی فوق سریع یا Urod : که در اصطلاع عوام تعویض خون نیز نامیده می شود و در حقیقت سم زدایی بیمار با داروهای ضد مخدر تحت بیهوشی می باشد . بیمار در یک مرکز مجهز بمدت چند ساعت بیهوش می شود و در مدت بیهوشی با تزریق داروی نالوکسان به مقدار مورد نیاز مواد موجود در بدن خنثی می شود . پس از بهوش آمدن بیمار با تجویز دارو مرخص می شود . این روش ، برای مصارف بالا خصوصاً کراک و هروئین توصیه می شود و لیکن قابل ذکر است ریسک بیهوشی برای این افراد وجود دارد . منتهی پس از سم زدائی این بیماران باید تحت درمان نگهدارنده قرار گیرند.

از نظر اقتصادی هزینه مصرف سرپایی کمتر از روش سریع یا فوق سریع می باشد چرا که در دو روش اخیر امکانات و تجهیزات بیشتری مورد نیاز است .

سم زدایی در حقیقت سهم کوچکی از درمان اعتیاد را به خود اختصاص می دهد .

بیمار به هر روشی که سم زدایی شود می بایست تحت درمانهای نگهدارنده با نالترکسون یا متادون یا درمانهای غیر دارویی و مشاوره ای قرار گیرد . در غیر این صورت احتمال لغزش و یا عود بیماری بسیار زیاد خواهد بود .

تمام این درمانها با هدف تقویت انگیزه و حفظ تمایل بیمار به دوری از عادت مصرف مواد و بازگشت به زندگی عادی صورت می گیرد . اکثر بیماران معتقدند نیاز به روانشناس و مشاوره ندارند  و تمام آنچه در این جلسات گفته می شود را به خوبی می دانند و فقط اگر سم زدایی شوند برای همیشه می توانند خود را حفظ کنند .

شاید این حرف در موارد نادری به عمل در آید و لیکن عادت اعتیاد ریشه دارتر از آن است که یک فرد به تنهایی با تمام مشغله های ذهنی و فکری با عدم آگاهی به روشهای پیشگیری از عود بتواند در برابر عود مجدد اعتیاد مقاومت کند . لذا قویاً توصیه می کنیم اگر می خواهید زحمات خود و خانواده خود را هدر ندهید حتماً بنا به دستور پزشک معالجتان در جلسات روان درمانی شرکت کنید ویا تحت درمان نگهدارنده داروئی قرار گیرید .

درمان نگهدارنده با نالترکسون :

پس از اینکه بیمار سم زدایی شد و 10-7 روز از قطع متادون ویا داروهای مخدر گذشت فرد مورد آزمایش قرار خواهد گرفت و در صورتی که اثری از مواد مخدر در بدن موجود نبود با احتیاط و تحت نظر پزشک داروی نالترکسون برای بیمار شروع خواهد شد .

در نهایت با مصرف روزانه این دارو فرد تمایل به مصرف مواد مخدر را از دست می دهد و احیاناً اگر در مصرف مواد سماجت کند بعلت  تداخل این دو ، دچار حالات بدی از نظر جسمی و روانی خواهد شد لذا تا زمانی که  از داروی نالترکسون استفاده می کند به سمت مصرف مواد مخدر نخواهد رفت . این زمان ، زمان مناسبی برای درمانهای مشاوره ای و غیر دارویی و شرکت در جلسات NA خواهد بود . در طول مصرف نالترکسون تحت نظر پزشک می بایست کارکرد کبد مورد آزمایش قرار گیرد .

درمان نگهدارنده با متادون یا بوپرنورفین ( داروی مخدر )

در روش فوق بیمار از ابتدا با داروی مخدر مورد درمان قرار می گیرد . دارو به اندازه مورد نیاز برای فرد تنظیم می شود و مدت طولانی بنا به صلاحدید پزشک تجویز و در اختیار بیمار قرار می گیرد . تا زمانی که  فرد از این روش استفاده می کند میل و کشش بیمار به مصرف مواد مخدر کاهش یافته و حتی به صفر می رسد .

روشهای فوق بر اساس وضعیت جسمی و روانی بیمار ، نوع ماده مصرفی ، مدت مصرف مواد مخدر و ... توسط پزشک معالج تجویز و اجرا می گردد .

درمانهای مکمل : از روشهای دیگری که در درمان اعتیاد کاربرد دارد و می تواند سبب موفقیت بعضی از افراد شود می توان به درمانهای مکمل زیر اشاره نمود :

• طب سوزنی

• هومیوپاتی

• طب سنتی و گیاه درمانی

• هیپنوتیزم

• و ...

نکاتی در مورد درمانهای غلط و خطرناک :

 - اعتیاد بعنوان بیماری پیچیده و سخت نیاز به یک درمان تخصصی و دقیق دارد . لذا بجز پزشکان ، روانشناسان و افراد دوره دیده هیچکس صلاحیت درمان اعتیاد را ندارد .

 - استفاده از داروهای خطرناک و بعضاً اعتیادآور همچون اکستازی ، مواد محرک همچون شیشه ، استفاده از مخدرهای قویتر مانند هروئین نه تنها کمکی به درمان اعتیاد نمی کند بلکه مشکل را دوچندان خواهد کرد .

 - استفاده از مشروبات الکلی یا حشیش در درمان اعتیاد جایگاهی ندارد و می تواند خطراتی را برای بیمار در بر داشته باشد .

 - استفاده از داروهای مخدر تزریقی همچون تمجیزک ، نورجیزک ، ترامادول تزریقی در درمان اعتیاد به هیچ عنوان توصیه نمی شود و شدیداً اعتیادآور است .

 - استفاده و مصرف داروهایی همچون کدئین ، ترامادول ، دیفنوکسیلات و ... بعلت اعتیادآوری ممنوع است و عوارض کبدی و کلیوی فراوانی  به همراه دارد .

خطرات مصرف خودسرانه داروهای ترک اعتیاد : بوپرنورفین و متادون : این داروها مخدر بوده و در صورت عدم مصرف اصولی و تحت نظر پزشک اعتیادآور است . بعلت دفع کند این دارو و تجمع دارو در بدن خطر مسمومیت با این داروها وجود دارد . کلونیدین : این دارو با اینکه مخدر نیست و لیکن سوء مصرف آن اعتیادآور است .

کسانی که مشکلات مربوط به فشار خون ویا بیماریهای قلبی دارند و همچنین خانم های باردار می بایست فقط با تجویز پزشک از این دارو استفاده کنند .

این دارو سبب خشکی دهان ، خواب آلودگی و افت فشار خون می شود .

نالترکسون : یا داروی ضد مخدر که برای ایجاد انزجار و تنفر از مصرف مواد بین عوام مصرف گردیده دارویی بسیار مفید در عین حال بسیار خطرناک است . در صورت مصرف غیراصولی این دارو مخصوصاً در فرد مصرف کننده خطر مرگ وجود دارد . توصیه های درمانی :

در خاتمه این بحث نظر خوانندگان محترم را به نکات ذیل جهت افزایش موفقیت در درمان جلب می کنیم :

 - قبل از شروع درمان انگیزه کافی و قوی برای درمان داشته باشید در غیر این صورت بعلت عدم موفقیت در درمان دچار سرخوردگی و کاهش اعتمادبه نفس خواهید شد .

 - جهت درمان حتماً به پزشکان دوره دیده و یا مراکز دارای مجوز دولتی یا خصوصی زیر نظر وزارت بهداشت و یا سازمان بهزیستی مراجعه نمایید .

 - دقیقاً به توصیه های پزشک گوش فرا داده و از تغییر دستور دارویی جداً بپرهیزید و از مصرف همزمان داروهای ترک اعتیاد و سایر داروها بدون اطلاع و تجویز پزشک خودداری کنید .

 - در صورت بارداری ، وجود بیماری قلبی ، تنفسی ، بیماریهای اعصاب و روان ، بیماریهای کبد همچون هپاتیت ها و بیماریهای کلیوی حتماً پزشک معالجتان را مطلع کنید .

 - در طول درمان از نظرات و مشورت روانشناسان ، مطالعه کتب روانشناسی عمومی و تفکر در خصوص اعتیاد استفاده کنید .

آنچه خانواده معتاد باید بداند

1 - اعتیاد یک عادت است نه بیماری . بیماری درمان دارد ولی اعتیاد به عنوان یک عادت درمان ندارد و باید کنترل شود .

2 - شروع به ترک اعتیاد به معنی کنار گذاشتن مطلق اعتیاد نیست ، ممکن است معتاد در طول ترک دچار لغزش و حتی عود گردد اما آنچه انسان را به موفقیت امیدوار می کند این است که فرد پشیمان شود و به درمان برگردد . نباید با لغزش و یا حتی عود اعتیاد ، ناامید شد و احساس بی لیاقتی و ناتوانی کرد . در چنین زمانی خانواده به هیچ عنوان نباید برخورد نامناسب و پرخاشگرانه داشته باشند و نباید او را تحقیر کنند و بلکه برعکس می بایست اعتمادبه نفس اورا تقویت کنند و او را به درمان بازگردانند .

3 - برای ترک اعتیاد هر زحمت و تلاشی نتیجه دارد حتی اگر نتیجه اش در زمان طولانی حاصل شود . هر هزینه ای که برای ترک اعتیاد صورت می گیرد نوعی سرمایه گذاری و پس انداز است و در هر شرایطی کمتر از هزینه مصرف مواد مخدر خواهد بود .

4 - زندگی با معتاد صبر و حوصله فراوان می خواهد . اعتیاد و یا بهتر بگوییم عادات جزء زندگی ما انسانهاست و مبارزه با عادات ناپسند و مضر جزئی از زندگی ماست . از تجربه اعتیاد و تجربه ترک آن باید حداکثر استفاده را خصوصاً در تربیت فرزندان نمود .

5 - هر عادت زشت نشان دهنده یک نقطه ضعف در شخصیت ، تربیت ، شیوه تفکر یا شیوه زندگی فرد است با بروز هر عادت نقاط ضعف بیمار را شناسایی کنیم و به اصلاح آن بپردازیم .

6 - بروز بعضی از عادات به شیوه زندگی ، توقعات ما و رفتارهای غلط ما بستگی دارد قبل از جستجوی عامل اعتیاد در بیرون به خودمان نگاه کنیم شایدعلت را پیدا کنیم .

7 - خانواده های متشنج و ناآرام ، والدین ایرادگیر ، والدین متعصب و بدون انعطاف ، والدین بی خیال و ... معتاد پرورند .

8 - کسانی در کنترل این عادت موفقند که با هدفی متعالی ، با اشتیاق برای رسیدن به هدف خود با سختی و تلاش قدم بردارند ، از شکستها نهراسند ، در همه حال سعی کنند امیدوار باشند . تمام عوامل شکست خود را شناسایی و کنار بگذارند و عوامل موفقیت خود را تقویت کنند . حمایت خانواده را با صداقت و تلاش خود جلب کنند و خانواده نیز برای موفقیت آنها از هیچ تلاشی فروگذار نکند . باید منظم و امیدوارانه زندگی کرد و عادات خوب را در زندگی تقویت نمود تا عادات زشت ایجاد نشود .

درمانهای غیردارویی در اعتیاد :

اعتیاد یک بیماری جسمی – روانی – اجتماعی و معنوی است. (Biophsycosocio spirilual)

این به این معنی است که علاوه بر مداخله داروئی برای تغییر ساختار شیمیایی بدن مداخله روانشناختی ، مداخله جامعه شناختی و همچنین مداخله روحانی نیز در امر درمان می تواند موثر واقع شود .

روشهای درمان غیردارویی یاروانشناختی به صورت خلاصه عبارتند از :

• مشاوره انگیزشی برای تغییر

• آموزش مهارتهای سازگاری

• آموزش روشهای پیشگیری از عود

• درمان شبکه ای و قرارداد مشروط

• تغذیه و ورزش

آموزش خانواده به منظور کنترل مشکلات خانوادگی

 * ایجاد انگیزش یا مشاوره انگیزشی : انگیزه نیروی محرک فرد در حرکت به سوی هدف می باشد . هر کاری بدون انگیزه به سرانجام نخواهد رسید . قدم اول در درمان اعتیاد ایجاد انگیزه کافی در فرد می باشد گاهی این انگیزه تحت تاثیر دیدن صحنه های عبرت انگیز ، دلسوزی برای خانواده و فرزند ، هزینه زیاد زندگی ، تحقیر وتوهین ناشی از اعتیاد ، نداشتن وقت کافی برای مصرف مواد ، تغییر ظاهری در چهره بیمار و ترس از دست دادن اعتبار و شخصیت در فرد معتاد ایجاد می شود . ولی گاهی هیچ چیز برای بیمار مهم نیست ایجاد انگیزه نیاز به مداخله خانواده ، پزشک و روان درمانگر دارد . با روشهای زیر می توان تا حدودی به انگیزش بیمار برای درمان کمک کرد :

    1 - توصیه : نصیحت یا توصیه مستقیم به فرد معتاد ساده ترین روش است . گاهی یک توصیه ساده منجر به یک ترک دائمی می شود . در یک نصیحت باید به زمان و مکان را رعایت کرد و بگونه ای استدلال نمود که فرد معتاد قانع شود از پافشاری و اصرار نیز باید پرهیز نمود . از همه مهمتر فرد نصیحت کننده خود نباید معتاد باشد .

    2 - برداشتن موانع : روش دیگر ، از بین بردن موانع در سر راه درمان اعتیاد برای معتاد است . مثلاً نگهداری از فرزندان کوچک فرد معتاد ، حمایت مالی از بیمار ، حمایت شغلی و کاری از بیمار ، تسهیل در رفت وآمد بیمار به مرکز درمانی علی الخصوص در مسافت های دور .

    3 - حق انتخاب ، بیمار باید در انتخاب روش درمان آزادی داشته باشد . روشی را که خود انتخاب می کند ممکن است امکان موفقیت بیشتری برای او فراهم کند .

    4 - کاهش جذابیت مواد : با آگاه سازی بیمار از نتایج منفی و خطرات مصرف مواد از بعد فردی روانی – اجتماعی – خانوادگی و اقتصادی می توان انگیزه بیمار را برای درمان تقویت کرد .

    5 - درمان مشروط : بیمار باید میان از دست دادن شغل ، جداشدن همسر ، محروم شدن از ارث و ... و درمان بیمار یکی را انتخاب کند .

    6 - هدف گذاری : نشان دادن یک هدف روشن و دست یافتنی به بیمار انگیزه او را تقویت می کند . هدف بهترین وسیله برای حرکت است . ایجاد امید و اشتیاق برای رسیدن به هدف انگیزه تحمل سختی ترک و مقاومت در برابر وسوسه مصرف مواد است .

  * آموزش مهارت های سازگاری : بسیاری از افراد در دوران رشد و تربیت آگاهانه و ناآگاهانه مهارتهایی را جهت سازگاری با محیط و مواجهه با مشکلات کسب می کنند . یکی از تبعات تمدن و شهرنشینی عدم توجه به والدین ومعلمین به آموزش مهارت های سازگاری است . ده مهارت اصلی که سازمان بهداشت جهانی برای سلامت روان افراد ضروری می داند عبارتند از : - خودآگاهی ، همدلی ، ارتباط موثر ، روابط بین فردی ، تصمیم گیری ، حل مسئله ، تفکر خلاق ، تفکر انتقادی ، توانایی حل مسئله ، توانایی مقابله با استرس

 * آموزش مهارتهایی همچون کنترل خشم ، کنترل افسردگی ، کنترل اضطراب و ... نیز بعنوان مهارتهای فرعی در درمان اعتیاد و پیشگیری از عود موثر است .

 * آموزش روشهای پیشگیری از عود همچون تغییر شیوه زندگی ، تغییر و تجدید نظر در دوست یابی ، حذف تمام مظاهر مصرف مواد ، پرهیز از خشم و تنهایی و ... در کنترل و پیشگیری از عود اعتیاد توصیه می شود .

 * همچنین درمان شبکه ای ، قرارداد مشروط ، تغذیه مناسب ، برنامه ورزشی منظم و آموزش خانواده می تواند فرد را در کنترل و درمان اعتیاد یاری رساند .

منابع :

کتاب دارو و رفتار تألیف آقای سعید نقاش زاده تهرانی استادیار دانشگاه تهران

Benet,L.,J. Mitchell and L. Sheiner(1990) .Pharmaco kinetice: the Dynamics of Drug

Absorptim and Eliminatin. in: L.Goudwen and A.Gilman (Eds.), The pharmacoligical

Basis of Therapeutics, NewYork: McGraw Hill

Bloom, F.E. (1983). The Endophins. A Growing Family of Pharmacologially Pertinent

Peptides, Annual Review of Pharmacology and Toxicology. pp. 151_170.

jaffe,j.H.(1985). Drug Addiction and Drug Abuse, in A.G.Gilman, L.S. Goodman,

T.W. Rall and F. Murad(Eds.), The Pharmacological Basis of Therapeutics. 7  ed.

(New York: MacMillan) ,pp.567_568.

jaffe, J. and W.Martin (1975). Nancotic Analfesics and Antagouists. in:L. Goodman

and A. Gilman (Eds.) pharmacological Basis of Therapeutics, New York, Macmillan.

Robins (1974). The Vietnam Drug User Returns: Final Report,  September  1973.

Special Action office Monograph, Series A no. 2 (Washington D.C.:U.S.Government

Printing Office.)

Swonger,A.and L.Constantine,(1983). Drugs and Therapy Boston: Little, Brown.

ترشحات مهبلی چیست؟

ترشحات مهبلی چیست؟

 به طور طبیعی این ترشحات روشن یا سفید هستند. در حین تخمک گذاری (حدود 2 هفته پس از قاعدگی) ممکن است این ترشحات چسبناک و لغزنده شوند. تغییر در رنگ و میزان ترشح همراه با سایر نشانه های  آن می تواند بیانگر این باشد که شما عفونت دارید.مهبل به طور طبیعی حاوی باکتری است. رشد این باکتریها کنترل شده است و توسط بسیاری عوامل مانند سطح اسید و هورمونها تحت تأثیر قرار می گیرد. هر چیزی این تعادل را به هم بزند، می تواند خطر عفونتها یا افزایش رشد هر یک از باکتریهای طبیعی یا مخمرها را افزایش دهد.  تحریک کننده های احتمالی موارد زیر هستند:

{     استفاده از آنتی بیوتیکها

{     داروهای جلوگیری از بارداری

{     دوش مهبلی گرفتن

{     دیابت

{     حاملگی

{     استرس

{     زیرپوشهای تنگ یا استفاده از پارچه های صناعی

ترشح مهبلی ممکن است از عفونت با موارد زیر ناشی شود:

þ   مخمرها : که به کاندیدا نیز معروف است و نوعی قارچ که بخشی از میکربهای طبیعی پوست انسان است اما می تواند ایجاد عفوت نیز کند.

þ   گاردنرلا : که نوعی باکتری است که به طور طبیعی در راههای تناسلی زنانه یافت می شود و عامل التهاب باکتریایی مهبل است.

þ     تریکومونا : نوعی تک یاخته است (جانداری که فقط از یک سلول ساخته شده است)

þ     بیماریهای منتقله از راه جنسی : مانند سوزاک یا کلامیدیا هم می توانند باعث ترشحات مهبلی شوند.

þ   دیگر علل احتمالی غیر عفونی ترشحات مهبلی : شامل التهاب مهبل تحلیل رفته (التهاب مهبل که معمولاً پس از یائسگی رخ می دهد)، دیابت ، (به طور شایعی با عفونتهای عود کننده مخمری همراه است، یا تحریک ناشی از محصولات معطر مانند صابون، دوشهای مهبلی، پد یا پنبه قاعدگی است.

نشانه ها

ممکن است متوجه تغییر رنگ ترشحات میزان یا بوی ترشحات شوید. یک ترشح سفید
دلمه ای که شبیه پنیر روستایی باشد علامت مشخصه عفونت مخمری است. ترشح زرد، سبز یا خاکستری معمولاً علامت عفونت تریکومونایی یا التهاب باکتریایی مهبل است. این عفونت معمولاً با بوی غیر معمول ماهی مشخص می شود. خارش معمولاً با عفونت مخمری همراه است، گر چه ممکن است با هر یک از انواع عفونتها یا تحریکات همراه باشد. آستر تحریک شده مهبل که بخصوص می تواند حین ارتباط جنسی خارش دار یا دردناک شود،این حالت معمولاً بر جسته ترین علامت التهاب مهبل تحلیل رفته است. ترشح جدید مهبلی همراه با تب، درد شکمی یا درد هنگام ارتباط جنسی، می تواند نشانه یک عفونت منتقله از راه جنسی مانند سوزاک یا کلامیدیا باشد. به هر حال سوزاک و کلامیدیا معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کنند.

تشخیص

در ابتدا کارشناس بهداشتی سوالات متفاوتی را به منظور کمک به تعیین دقیق علت ترشحات، شامل سوالاتی در مورد استفاده اخیر از آنتی بیوتیک، اینکه آیا متأهل هستید یا نه ( آیا شریک جنسی دارید یا خیر )، علائم یائسگی، علائم دیابت و سایر تغییراتی که اخیراً در سلامتی یا شیوه زندگی شما رخ داده است، از شما می پرسد.  کارشناس بهداشتی با استفاده از وسیله ای به نام اسپکولوم معاینه لگنی برای شما انجام می دهد تا مستقیماً دهانه رحم را مشاهده کند. در حین معاینه لگنی، یک نمونه از ترشحات برای آزمایش در آزمایشگاه جمع آوری می شود. با بررسی ترشحات در زیر میکروسکوپ، کارشناس بهداشتی می تواند تشخیص عفونت مخمری، التهاب باکتریایی مهبل یا عفونت تریکومونایی را بلافاصله بگذارد و درمان را شروع کند. کارشناس بهداشتی بر اساس ظاهر دیواره های مهبل، می تواند التهاب مهبل تحلیل رفته راتشخیص بدهد.

یک امتحان دستی برای تشخیص حساس بودن دهانه رحم، رحم و تخمدانها انجام می گیرد.  در طی این آزمایش، آزمایش کننده انگشت خود را وارد مهبل شما می نماید. حساسیت می تواند نشانه حضور بیماریهای منتقله از راه جنسی یا بیماریهای التهابی لگن باشد. تشخیص سوزاک و کلامیدیا نیاز به تستهای آزمایشگاهی دارد که ممکن است چند روزی طول بکشد.

دوره مورد انتظار

 ترشحات مهبلی ناشی از عفونت مخمری یا باکتریها بین چند روز تا یک هفته به درمان پاسخ می دهد. بیماریهای منتقله از راه جنسی نیز در عرض یک هفته باید به درمان آنتی بیوتیکی جواب بدهند. اگر عفونت به سمت بیماری التهابی لگن بالاتر از ناحیه مهبل گسترش یابد، ممکن است درمان طولانی تری نیاز داشته باشد.

التهاب مهبل تحلیل رفته، بهتر از همه به درمان هورمونی با کرمهای مهبلی یا درمان ماهانه جایگزینی با هورمونها پاسخ می دهد. معمولاً چند هفته طول می کشد تا این حالت از بین برود. نشانه های خفیف امکان دارد در عرض چند روز با استفاده از مواد لغزنده کننده آبکی از بین بروند. اگر نشانه ها به وسیله تحریک ایجاد شده اند، شناسایی ماده تحریک کننده و برداشت آن می تواند علائم را در طی یک هفته از بین ببرد.

پیشگیری

 کار با کارشناس بهداشتی عواملی را که منجر به عفونت می شود، مانند استفاده از آنتی بیوتیکها، پوشیدن لباس زیرهای غیرپنبه ای، پوشیدن لباسهای زیر تنگ در حین ورزش، استفاده از محصولات معطرکه مخاط مهبل را تحریک می کند یا استفاده از داروهای جلوگیری از بارداری مشخص می کند.  اگر از قرصهای جلوگیری از بارداری استفاده می کنید، برای جلوگیری از عفونتهای مکرر نیازی به قطع دارو نیست. تغییر نوع هورمون یا قدرت آن می تواند برای جلوگیری از بازگشت مشکل کافی باشد. اگر مبتلا به دیابت هستید، کنترل سطح قند خون می تواند به جلوگیری از عفونتهای راجعه بخصوص عفونتهای مخمری کمک کند.

درمان

عفونتها با آنتی بیوتیک درمان می شوند. غالباً فقط یک دوز آنتی بیوتیک در ماه کافی است. به عنوان جایگزین می توانید از کرمهای آنتی بیوتیکی مهبلی خصوصاً اگر عوارض جانبی قابل توجهی از استفاده خوراکی آنتی بیوتیکها نشان می دهید، استفاده کنید. همچنین کرم مهبلی میتواند برای التهاب و یا مخاط زخمی مهبل تسکین دهنده باشد. اگر برای شما تشخیص التهاب باکتریایی مهبل گذاشته شده است، امکان دارد برایتان ا آنتی بیوتیکی به نام مترونیدازول (فلاژیل) تجویز شود. اگر پزشک شما بر اساس یافته های شرح حال و معاینه تان شک کند که ممکن است شما بیماری منتقله از راه جنسی داشته باشید، ممکن است قبل از آماده شدن نتایج آزمایشها برایتان به روش تزریقی و خوراکی آنتی بیوتیک شروع کند.

 اگر عفونت راجعه مخمری دارید و علائم را شناسایی کرده اید، می توانید از کرمهای ضدقارچ بدون نسخه استفاده کنید. اگر نشانه های شما بهتر نشدند، می توانید به کارشناس بهداشتی خود مراجعه کنید تا معاینه انجام شده، و تشخیص را تأیید کرده و در مان را تغییر دهد.

التهاب مهبل تحلیل رفته می تواند با تغییرات هورمونی ایجاد شود، مثلاً بعد از بارداری یا در هنگام استفاده از قرصهای جلوگیری از بارداری بروز کند. به طور شایعتر این مشکل در طی و بعد از یائسگی ایجاد می شود. پس از یائسگی، درمان جایگزین هورمونی میتواند از راه خوراکی یا مهبلی تجویز شود. تجویز مهبلی کرم باعث می شود در معرض سطح کمتری از هورمون قرار بگیرید. در موارد خفیف استفاده از یک لغزنده کننده می تواند کافی باشد. اگر از قرصهای جلوگیری از بارداری استفاده می کنید، تغییر نوع قرص یا قدرت آن می تواند به شما کمک کند که از التهاب مهبل تحلیل رفته خلاصی یابید.

 نیازی به درمان شریک جنسی نیست مگر آنکه تشخیص داده شود که دچار بیماری منتقله از راه جنسی هستید یا مبتلا به عفونتهای مکرر می باشید و هیچ عامل مستعد کننده دیگری وجود ندارد. اگر شریک جنسی شما دچار ترشحات یا ناراحتی جدیدی در حین ادرار کردن یا ارتباط جنسی شده است، بایستی توسط یک کارشناس بهداشتی ویزیت شود.

چه وقت به کارشناس مراجعه کنیم ؟

 اگر عفونت مخمری قبلی داشته اید و علائم تکرار شونده مشابهی دارید، می توانید از داروهای ضدقارچ استفاده کنید. اگر علائم شما بهبودی نمی یابد به کارشناس مراجعه کنید. در هنگام مواجهه با هر ترشح جدیدی که با توقف استفاده از تحریک کننده های باقوه مهبل بهبودی نمی یابند به کارشناس مراجعه کنید.  اگر دچار درد شکمی یا تب در همراهی با هر ترشح جدید مهبلی شدید، باید در همانروز به کارشناس مراجعه کنید.

پیش آگهی

 معمولاً حالاتی که منجر به ترشحات مهبلی می شوند در عرض چند روز به درمان پاسخ
می دهند. ممکن است چند هفته طول بکشد تا التهاب مهبل تحلیل رفته به درمان هورمونی پاسخ بدهد، چرا که مخاط مهبل برای تقویت شدن به زمان نیاز دارد. گاهی عفونت بر می گردد در این صورت کارشناس بهداشتی ممکن است، دوره درمانی موثرتری را شروع کند، راههای برای خود درمانی در خانه را پیشنهاد کند یا به شما کمک کند که علل بالقوه عفونت را حذف کنید.

سرطان ولو و واژن

سرطان ولو و واژن Cancer of the vulva and vagina

رشد سلولوهای سرطانی در ولو و واژن را سرطان ولو و واژن گویند .

سن : بیشتر در بالای 60 سالگی شایع است .

نحوۀ زندگی : ارتباط جنسی بدون لوازم حفاظتی در سنین پایین و نیز با افراد مختلف و سیگار از عوامل خطرند .

ژنتیک : عامل قابل توجهی به شمار نمی آید .

سرطان ولو و وازن نادر است و معمولاً خانمهای بالای 60 سال را مبتلا می نماید . تعداد آن حدود یک بیستم سرطانهای دستگاه تولید مثل می باشد . هر چند این سرطانها با همدیگر ایجاد نمی شوند ، اما هر دو نوع آن ممکن است با نوع خاصی از پاپیلوماویروس انسانی (HPV) مرتبط باشند که این ویروس از طریق جنسی سرایت می نماید . سیگار نیز ممکن است عامل خطری برای ایجاد این سرطان باشد . در صورت عدم درمان ، این سرطانها ممکن است به غده های لنفازی لگنی و سایر قسمتهای بدن انتشار یابند .سرطان ولو ممکن است موجب خارش در ناحیه ولو گردد ، اما اغلب اولین علامت این توده سفت یا زخم در ولو می باشد . در صورتیکه زخم درمان نشود ممکن است موجب ترشح خون آلود شدیدی شود . سرطان واژن اغلب تا هنگامیکه تومور به مرحله پیشرفته برسد علامتی ندارد ، هر چند که خونریزی و درد ممکن است پس از مقاربت وجود داشته باشد . اگر در فردی هر یک از این علائم بروز نمود ، باید سریعاً با پزشک مشورت نماید .

اقدامات درمانی

پزشک احتمالاً با توجه به علائم ، سرطان ولو و واژن را تشخیص می دهد . یک نمونه بافتی نیز ممکن است از نواحی مبتلا جهت آزمایش برداشته شود و از نظر وجود سلولهای سرطانی بررسی گردد . سرطان ولو معمولاً با روش جراحی و برداشتن نواحی مبتلا درمان می شود . در صورت گسترش سرطان ، غده های لنفازی مجاور نیز برداشته می شود و مورد بررسی قرار میگیرند و در این صورت درمان تکمیلی ضرورت می یابد . سرطان واژن معمولاً با رادیوتراپی درمان می شود . در هر حال ممکن است نیاز به برداشتن قسمتهایی از واژن و غده های لنفازی مجاور باشد .

پدیده سیکل قاعدگی و قاعدگی نامنظم و آمنوره

در این وبلاگ سعی میکنم در مورد بیماریهای زنان مطالبی داشته باشم ،در مورد هر بیماری  تعریف،علل ودرمان آن شرح داده میشود .

پدیده سیکل قاعدگی

در فاصله زمانی میان بلوغ ویایسگی ،هر ماه در زن سیکل قاعدگی بوجود می آید که این سیکل به منظور آمادگی برای حاملگی می باشد . هر ماه تخمک رسیده ای آزادمی شود و لایه داخلی رحم که آندومتر نامیده می شود ضخیم ترگر دیده وآماده برای سلول تخم بارور شده می گردد.اگر تخمک بارور نگردیده باشد در طی قاعدگی از بدن عبور نموده و با خون قاعدگی خارج می گردد . به طور متوسط سیکل ماهانه 28 روز می باشد ، اماممکن است طول زمان این سیکل هر ماه یکی نباشد و از هر خانمی با خانم دیگر متفاوت است . این سیکل بوسیله مجموعه ای از تاثیرات متقابل میان چها هورمون محرکه فوکیلول (FSH) و هورمون لوتئینی (LK) می باشدکه در غده صنوبری تولید شده همچنین شامل هورمونهای استروژن وپروژسترون هستند که توسط تخمدانها ترشح می گردند.

قاعدگی نامنظم Irregular periods

قاعدگی نامنظم به سیکل قاعدگی گفته می شود که در آن مدت زمان بین قاعدگی های متوالی اختلاف زیادی با یکدیگر دارند.
سن:شایعترین سندرست بعد از بلوغ و درست قبل از یائسگی است .
نحوه زندگی:استرس و ورزشهای سنگین و شدید و کم وزنی شدید عوامل خطر می باشند .

ژنتیک:عامل قال توجهی به شمار نمی آید .

قاعدگی در هنگام بلوغ آغاز می شود و تا هنگام یائسگی ادامه می یابد.میانگین سیکل قاعدگی 28 روز می باشد . اما ممکن است قاعدگی ه همان اندازه هر 24 روز یا ه ندرت هر35 روز اتفاق افتد .پس از بلوغ ، در اغلب خانمها یک سیکل قاعدگی منظم با یک طول زمان نسبتا ًثابت ین دو قاعدگی رخ می دهد.به هر حال در بعضی خانمها ،قاعدگی بی نظم باقی می ماند .خونریزی در قاعدگی بطور طبیعی بین7-2 روز طول می کشد . میانگین مدت زمان خونریزی 5 روز می باشد.

علل بی نظمی

اختلاف و تغییر در طول سیکل قاعدگی معمولا نتیجه یک عدم تعادل موقتی هورمونی است .تغییرات مقادیر هورمونی در طی بلوغ موج می گردد که قاعدگی ها در ماه های اولیه بی نظم باشند و تغییرات زیادی در الگوهای خونریزی طبیعی خانمها در چند ماه اول پس از زایمان و در نزدیک یائسگی شایع است .در سایر مواقع عدم تعادل هورمونی ممکن است بعلت عواملی چون استرس ،افسردگی و بیماریهای شدید طولانی مدت ایجاد شود . ورزشهای سنگین و از دست دادن شدید وزن ،همچنین از عوامل شایع ایجاد اختلالات هورمونی می باشند که می توانند موج قاعدگی نامرتب گردند . گاهی پلی کیستیک قاعدگی نامنظم ممکن است علامتی از بیماری تخمدان یا رحم باشد. برای مثال سندرم تخمدان پلی کیستیک که در آن سندرم عدم تعادل هورمونهای جنسی وجود دارد ، یا آندومتریوز که در این بیماری تکه ای از بافت رحم جابجا می گردد و به عضو دیگری در لگن می چسبد، می توانند باعث اختلال قاعدگی شوند . در بعضی موارد که فرد نسبت ه حاملگی بی اطلاع است خونریزیهای نا  منظمی ایجاد می شوند که می تواند ه آسانی به عنوان یک قاعدگی اشتباه تلقی شود . روز یک قاعدگی تاخیری و شدید می تواند ناشی از سقط جنین اشد . اگر شما یک قاعدگی تاخیری که ا دردهای شدید شکمی همراه است دارید، باید در جستجوی فوری توجهات طبی باشید. زیرا این امر ممکن است ناشی از یک حاملگی خارج از رحم باشد. در عضی موارد ، علت بی نظمی قاعدگی نا شناخته است .

اقدامات درمانی

قاعدگی های بی نظم ناشی از تغییرات هور مونی طبیعی که به دنبال بلوغ یا زایمان است معمولا ً در طول زمان منظم می گردند. در خانمهایی که در سن یائسگی هستند ، قاعدگی های بی نظم سر انجام ه کلی متوقف خواهد شد در تمام این موارد ، معمولاً درمان ضرورت ندارد . به هر حال اگر این مشکل مداومت یافته یا ر نحوۀزندگی خانمی تاثیر گذارد ، ممکن است داروهایی برای تنظیم قاعدگی تجویز شوند . این داروها شامل داروهای ضد حاملگی خوراکی رای خانمهای جوان و درمان جایگزینی هورمونی برای خانمهای نزدیک یائسگی است . قاعدگی بی نظمی که ه دلیل از دست دادن شدید وزن ، تمرینات و ورزشهای سخت ،استرس یا افسردگی باشد  به محض رفع این مشکلات از میان بروند ،منظم تر می گردند .اگر عامل واضحی برای بی نظمی در قاعدگی شما وجود نداشته و الگوی آشکاری برای خونریزی قاعدگی وجود ندارد ، پزشک ممکن است آزمایشاتی  برای جستجوی یک بیماری زمینه ای ترتیب دهد . این آزمایشات شامل تستهای حاملگی ،تستهای خون جهت اندازه گیری میزان هورمونها و اولتراسونوگرافی از ناحیه لگن باشد که به منظور بررسی تخمدانها و رحم انجام می گیرد . اگر بیماری زمینه ای کشف گردید ،درمان آن در اکثر موارد باید موجب تنظیم قاعدگی گردد.

آمنوره Amenorrhoea

عدم قاعدگی برای حداقل سه ماه در خانمی که به طور معمول قاعدگی داشته است را آمنوره گویند .
سن :بین بلوغ و یائسگی اتفاق می افتد .
ژنتیک :در بعضی موارد ناشی از ناهنجاریهای کروموزومی است .
نحوه زندگی : استرس و ورزشهای شدید و کم وزنی از عوامل خطرند .

دو نوع آمنوره وجود دارد :اولیه و ثانویه . در صورتیکه در دختری تا سن شانزده سالگی قاعدگی شروع نشود به آن آمنوره اولیه گفته می شود . در صورتی که قاعدگی در طی بلوغ ایجاد شده است توقف آن در دوران حاملگی و چند ماه پس از زایمان تا هنگام شیر دادن ، موقتا ً پس از قطع قرصهای ضد حاملگی و به طور دائمی در منوپوز یا یائسگی ،طیعی می باشد . اگر در غیر این مواقع ، قاعدگی حداقل رای سه ماه قطع گردید ، این حالت به عنوان آمنوره ثانویه شناخته می شود .

علل آمنوره

اغلب آمنوره به علت اختلال هورمونهای جنسی زنانه ایجاد می شود که این اختلال می تواند ه دلیل عوامل استرسی یا افسردگی باشد . تمرینات و ورزشهای سخت یا کاهش وزن ناگهانی ممکن است منجر به اختلال هورمونی گردند و عوامل شایع آمنوره در ورزشکاران ، ژیمناستها و بالرین ها می باشند . تغییرات هورمونی ممکن است منجر به آمنوره اولیه یا ثانویه گردند که این ستگی به زمان رخ دادن آمنوره دارد . آمنوره اولیه مشخصه و اختصاصی تاخیر بلوغ می باشد و ممکن است به علت ناهنجاری کروموزومی باشد . عدم توانایی شروع قاعدگی در بلوغ ممکن است ناشی از وضعیت پرده بکارت باشد که در این مورد پرده کارت سوراخی ندارد و خون قاعدگی قادر به خارج شدن از بدن نیست . در موارد نادر، رحم از هنگام تولید وجود ندارد . بنا براین قاعدگی نمی تواند بوجود آید. آمنوره ثانویه ممکن است ناشی از اختلال غده صنوبری باشد که از این اختلالات می توان تومورصنوری را نام برد . بعضی خانمها یائسگی زود رس دارند که در این موارد قاعدگی قبل از 35 سالگی متوقف می شود. سایر عوامل ممکن آمنوره شامل اختلالات تخمدانها نظیر سندرم تخمدان پلی کیستیک و درمانهایی نظیر رادیو تراپی و شیمی درمانی می باشند که این عوامل می توانند باعث آسیب به تخمدان گردند.

اقدامات درمانی

در صورتیکه آمنوره فقط چند ماهی پس از قطع مصرف داروهای ضد حاملگی خوراکی طول بکشد یا در طی حاملگی و یا شیردهی باشد، درمانی نیاز نمی باشد . طور طبیعی چند ماهی پس از زایمان در صورت عدم شیر دهی ، قاعدگی دوباره آغاز می شود یا حدود یک ماه پس از قطع شیردهی قاعدگی شروع می گردد. پس از یائسگی آمنوره دائمی است . آمنوره ای که در اثر سایر عوامل ایجاد شود باید بررسی گردد. پزشک فرد را معاینه خواهند نمود و ممکن است تست حاملگی انجام شود همچنین فرد ممکن است نیاز به آزمایش خون جهت ررسی سطوح هورمونی داشته باشد . سونوگرافی از تخمدانها و رحم ممکن است نیاز باشد و گاه CTاسکن غده صنوبری انجام می گیرد . درمان بیماریهای زمینه ای در اغلب موارد موجب قاعدگی می شود . اگر عامل بیماری قابل درمان نباشد ، اگر قاعدگی در اثر استرس ، کاهش وزن یا ورزشهای سخت قطع شده باشد ، در صورت از بین رفتن این مشکلات باید قاعدگی شروع شود

ســـوزاک (Gonorrhea

ســـوزاک (Gonorrhea)

سوزاک یکی از مهمترین بیماریهای آمیزشی است که می تواند عوارض متعدد از جمله عقیمی را به دنبال داشته باشد .

عامل بیماریزا :

عامل بیماری میکروبی لوبیا شکل به نام گونوکوک است که مقاومت آن نسبت به عوامل خارجی کم است و مواد ضد عفونی کننده نیز به سرعت آن را از بین می برند .

بیماریزایی :

پس از ورود عامل بیماریزا به بدن ، میکروب سلولهای پوشش مخاط ها را آلوده می کند و با تکثیر میکروب ، بیماری ایجاد می شود . دورۀ کمون بیماری معمولاً 3 تا6 روز و گاهی اوقات تا 2 هفته نیز گزارش شده است .

علائم بالینی :

علائم حاد بیماری در مرد شامل تورم مجرای ادرار ، وجود ترشح زرد و سبز رنگ و سوزش ، خصوصاً در موقع دفع ادرار است . بیماری ممکن است به اعضاء ضمیمه دستگاه تناسلی مانند پروستات و بیضه نیز سرایت و ایجاد تورم کند .

در زنان تورم مجرای ادرار و دستگاه تناسلی ، ترشح ، سوزش و درد ایجاد می شود و ممکن است اعضاء تناسلی داخلی و لگن نیز مبتلا شوند .

سوزاک پس از مدتی مخصوصاً در جنس مؤنث مزمن شده و علائم آن تخفیف می یابد و ممکن است بیماری سالها ادامه یابد . سوزاک بعضی مواقع باعث عوارضی مانند تورم مفاصل ، آندوکاردیت ( التهاب پوشش داخلی قلب با علائم تنگی نفس و تند کاری قلب ) و عفونت خون می شود .

سوزاک گاهی باعث ابتلای بافت ملتحمه چشم و ایجاد ورم ملتحمه سوزاکی می شود که این وضع بیشتر در نوزادان دیده می شود .

منبع بیماری :

بیماری سوزاک مختص انسان است و منبع بیماری مبتلایان به سوزاک حاد و مزمن هستند . زنان به علت تظاهر بیشتر بیماری بصورت خفیف و مزمن ، منبع مهمی محسوب می شوند و دورۀ واگیری در صورت عدم درمان ممکن است سالها ادامه یابد .

راه سرایت :

انتقال بیماری معمولاً از راه مقاربت صورت می گیرد و در مورد ورم ملتحمه سوزاکی ، معمولاً ابتلا در موقع زایمان و آلوده شدن چشم نوزاد در موقع وضع حمل انجام می گیرد . تماس غیر مستقیم با اشیاء آلوده مانند ترمومتر و یا وسایل آلوده پرورشگاهها نیز می تواند موجب انتقال بیماری گردد.

کنترل و پیشگیری:

علاوه بر نکاتی که در پیشگیری بیماریهای آمیزشی وسیفلیس شرح داده شده ، لازم است در هنگام تولد ، از قطرۀ چشمی نیترات نقره برای نوزادان استفاده شود.

در مورد تماس با بیمار مسری می توان با استفاده از آنتی بیوتیکها از ایجاد بیماری جلوگیری نمود ، مراقبت مخصوص برای کودکان در مهد کودک ها و پرورشگاهها الزامی است .

درمان :

در درمان بیماری از ترکیبات پنی سیلین و تتراسیکلین می توان استفاده کرد .

علائم ابتلا به ویروسHIV در انسان

علائم ابتلا به ویروسHIV در انسان

پیشرفت بیماری ایدز مرحله به مرحله صورت می گیرد. و این مراحل بر اساس علائم و مقدار ویروس در خون قابل بررسی و تشخیص است. تقریبا تمام مبتلایان به ویروس HIV این مراحل را طی خواهند کرد. این مراحل به علائمی که در ادامه آمده قابل مشاهده است. مرحله ابتدایی و علائم آن: در مرحله ابتدایی ابتلا به ویروس HIV ، علائم مشابه علائم بیماری آنفولانزا می باشد. اصولا چند روز بعد از عفونی شدن ، این علائم بروز می کند و برای هفته ها به طول می انجامد. این علائم عبارتند از : 1- گرفتگی و درد شکم، تهوع و استفراغ 2- اسهال 3- بزرگ شدن غدد لنفاوی زیرکتف، کشاله ران و گلو 4- تب 5- سردرد 6- درد مفاصل و ماهیچه ها 7- کهیر پوست 8- گلو درد 9- کاهش وزن این علائم با درجات شدت متفاوت بروز می کند و معمولا به صورت خود به خود 2 تا 3 هفته بعد از بروز، از بین می رود. مرحله پیشرفته بیماری و علائم آن: ممکن است سالها به طول انجامد تا علائم ابتلا به ویروس در بدن به طور کامل توسعه یابد. در این دوران اگرچه ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود ولی تکثیر ویروس ادامه می یابد. سرعت تکثیر ویروس HIV به قدری سریع است که سیستم ایمنی بدن قادر به تخریب آنها نخواهد بود و بعد از سالها مبارزه ، بالاخره ضعیف می شود. پزشکان در صورتی که علائم پایداری مشابه علائم گفته شده در بیمار ببینند که دلیل اصلی آن نیز مشخص نشود، می توانند ابتلا به ویروس HIV را حدس بزنند. همچنین اگر چند علامت به طور همزمان بروز کند، پزشک بهتر می تواند پی به علت اصلی ابتلا به HIV ببرد. علائمی نظیر : 1- گیجی 2- اسهال و تغییر در عملکرد دستگاه گوارش 3- عدم تمرکز 4- سرفه خشک 5- خستگی 6- تب 7- از دست دادن اشتها 8- زخم های دهانی 9- تغییر ناخن 10- تعریق شبانه 11- تورم غدد لنفاوی زیر کتف، کشاله ران و گردن 12- درد در هنگام بلع 13- تغییر شخصیتی 14- بروز مکرر تبخال ساده 15- نفس نفس زدن 16- ضعف ، کرختی و مور مور شدن دست و پا 17- کاهش وزن بدون دلیل 18- عفونت کپکی دهان یا برفک ابتلا به ویروس HIV در زنان با مشاهده علائم زیر نیز قابل تشخیص است. 1- ابتلا به عفونت کپکی واژن بیشتر از 3 بار در سال که مربوط به مصرف آنتی بیوتیک ها نیز نمی باشد. 2- بیماری التهابی لگن خاصره به صورت مکرر 3- تست پاپ اسمیر غیر نرمال و یا سرطان گردن رحم کودکان مبتلا به ایدز اغلب علائم متفاوتی مثل تاخیر در رشد و یا بزرگ شدن طحال را نشان می دهند. مرحله آخر ایدز در آخرین مراحل ابتلا به عفونت HIV بروز می کند. اگر HIV بدون درمان رها شود، بعد از 12 تا 13 سال از شروع ابتلا، ایدز شکل واقعی خود را نشان می دهد. در صورت درمان ویروس HIV امکان پیشرفت بیماری به تاخیر می افتد و حتی مانع از پیشرفت می شود. اگر سیستم ایمنی بدن به دلیل ابتلا به عفونت HIV ضعیف شود، امکان ابتلا به عفونت ها و بیماری های خاص افزایش می یابد. مثلا ابتلا به ذات الریه و سرطان در بین افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف رایج تر است. در افراد کمی که مبتلا به ویروس HIV هستند و پیشرفت بیماری سریع است، در صورت عدم درمان، بعد از 3 سال ایدز شکل واقعی خود را نشان می دهد و این می تواند دلیل پیشرفت سریع بیماری در آنها باشد.

منبع خبر : سلامت نیوز - http://www.salamatnews.com/viewNews.aspx?ID=13577&cat=1

رادیوتراپی (سرطان پستان)

سرطان پستان مرکز تحقیقات سرطان انستیتو کانسر سرطان پستان یکی از مهمترین وشایع‏ترین بیماری‏ها در زنان است و دانستن اطلاعات اساسی در این زمینه برای هر زنی اگرچه دچار این بیماری نیز نباشد به دلیل شایع بودن و مهم‏بودن بیماری لازم است. قابل ذکر است که بیشتر توده‏های پستان سرطانی نیستند و درمان سرطان پستان همیشه به برداشتن پستان منتهی نمی‏شود و در مراحل اولیه بیماری با درمان‏های جدید شانس بهبودی واقعی وجود دارد. سرطان پستان شایع‏ترین علت مرگ زنان در محدوده سنی 35تا55 سالگی را تشکیل می‏دهد. در هر سال یک تا دو مورد سرطان پستان در هر1000 زن به طور جدید تشخیص داده می‏شود. نسج پستان در مجاورت عضلات اطراف پستان قرار دارد شناخت سیستم لنفاوی پستان از لحاظ تشخیصی و درمانی حائز اهمیت می‏باشد. تومورهای پستان می‏توانند از طریق سیستم لنفاوی گسترش یافته و به تمام بدن راه یابند و درحقیقت سیستم لنفاوی راهی برای ارتباط لنف با عروق می‏باشد خون‏رسانی به قسمت‏های داخلی و مرکزی پستان توسط شاخه‏های شریانی انجام می‏شود پستان دارای سیستم عصب دهی نیز می‏باشد. علائم بیماری‏های پستان:شایع‏ترین علامت و شکایت‏های بیماری پستان که یک زن را به مشاوره پزشکی ارجاع می‏دهد احساس توده درپستان، ترشح با خونریزی ازنوک پستان و درد پستان می‏باشد و در صورت مشاهده این علائم وتغییرات باید به پزشک مراجعه نمود اگر چه خیلی از این موارد سرطانی نخواهد بود. علائمی که ممکن است درسرطان پستان ظاهرشوند:•توده در پستان( شایع‏ترین علامت) •تغییر در اندازه یا شکل پستان •به داخل کشیده شدن یا برگشتن نوک پستان‏ها •قرمزی وجوش در اطراف نوک پستان •خون‏ریزی یا ترشح از نوک پستان •کشیده شدن پوست پستان •تورم و احساس توده در زیر بغل •وریدهایی واضح روی پستان •زخم پوست پستان •علائم تومورهای ثانوی در جاهای دیگر •تورم بازو •درد شایع‏ترین مسائل پستانی در زنان ، بیماری‏های خوش خیم پستان می باشد: طبقه‏بندی بیماری‏های خوش‏خیم پستان:1-آنومالی‏های تکامل طبیعی و برگشت آنها 2- درد، پستانهای توده‏ای 3- توده خوش‏خیم غدد شیری 4- پستان (فیبروآدنوم) 5- کیست‏ها 6- اکتازی داکت ( ترشح مایع زرد و چسبناک) 7- هایپرپلازی این تلیال (رشد زیاد سلول‏های پستان) 8- تومورهای خوش‏خیم دیگر 9- لیپوم (تومور چربی) 10- پاپیلوم داکت ( ترشح مایع زردوخون) 11- التهاب‏ها وعفونت‏ها 12- تومورها 13- اوریون 14- شیردهی 15- کالاکتوسل (نوعی کیست در بارداری) 16- نکروز چربی 17- بیماری‏های مادرزادی 18- نوک پستان‏های فرورفته 19- پستان‏های اضافی، نوک‏های اضافی پستان 20 – بیماری‏های غیرپستانی 21- مشکلات پوستی وکیست‏های سباسه 22- بیماری‏ها واختلالات قفسه سینه علت وعوامل ایجاد:تحقیق در زمینه علل سرطان پستان مهم می‏باشد زیرا با یافتن آنها هم درمان و هم پیشگیری ممکن می‏گردد که منجر به شناسایی زنان در معرض خطر و استراتژی‏های پیشگیری وغربالگری برای کشف زودرس بیماری می‏گردد و نتایج بدست آمده قادر است تغییر در فاکتوری‏های محیطی که مسئول ایجاد بیماری شناخته شده‏اند بدهد و تحولی در نوع زندگی زنان ایجاد شود که کاهش ریسک ابتلا به بیماری را در آنان باعث میشود. فاکتورهای خطر:1- سابقه سرطان پستان در سمت مقابل 2- سابقه خانوادگی سرطان پستان (بستگان درجه یک) 3- نولی پاریته (نداشتن زایمان) 4- یائسگی بعد از 55 سالگی 5- بالا بودن سن (سن بالاتر از 35 سال) 6- اختلاف جغرافیایی ( جهان غرب) 7- اثرات هورمونی 8- سرطان‏های دیگر 9- رژیم غذایی ( چربی و گوشت) 10- چاقی 11- الکل 12- بیماریهای خوش‏خیم پستان 13- ویروس‏ها 14- تابش اشعه یونیزان 15- نوع بافت پستانی 16- شخصیت ( مضطرب) 17- مصرف استروژن ( داروهای استروژنی) 18- منارک زودرس ( شروع قاعدگی زودتر از موعد) 19- اولین حاملگی بعد از 25 سالگی کشف اولیه و زودرس سرطان پستان:توموری که باسایز کوچک تشخیص داده می‏شود بیشتر قابل درمان است و شانس بقای عمر را بالا می‏برد. زنان باید هرگونه علائم جدید که در پستانهایشان مشاهده می‏کنند در اسرع وقت به پزشک گزارش نمایند. پیشگیری:به استفاده از معیارهایی که بتوان فاکتورهای خطر شناخته شده در توسعه و پیشرفت یک بیماری را تغییر داد پیشگیری اولیه اطلاق می‏گردد. یک شیوه برتر، سعی در پیشگیری از تکامل بیماری است که پیشگیری ثانویه نامیده می‏شود. پیشگیری ثانویه در مورد سرطان پستان عبارت است از غربالگری پستان به منظور کشف و درمان سرطان در اسرع وقت تا خطر انتشار بیماری و مرگ را کاهش دهد. غربالگری : غربالگری به این معنی است که درجمعیت زنان سالم، حتی قبل از آن که هرنوع علائمی درپستان تظاهر کند بتوان با انجام آزمایشات و معاینه، تغییرات غیر طبیعی را کشف نمود و تصمیمات لازم را جهت درمان بکار گرفت. روش‏های غربالگری عبارتند از : 1-ماموگرافی سالانه درزنان 40 ساله ومسن‏تر 2-معاینه پستان‏ها توسط زنان به صورت ماهیانه ازسن 20سالگی (بهترین زمان معاینه پس از قاعدگی و پیش از تخمک‏گذاری است یعنی بین پاک شدن از خونریزی تا14 روز مانده به قاعدگی بعد) 3-معاینه بالینی پستان توسط پزشک در زنان 20 تا40 ساله، هرسه سال و در زنان مسن‏تر از 40 سال ، هرسال انواع روش‏های درمان: درمان‏های متفاوتی برای سرطان پستان وجود دارد: - جراحی - پرتو درمانی - درمان کمکی (هورمون درمانی- شیمی درمانی) 1- جراحی: •جراحی محافظتی پستان: درمان قطعی پس از صحبت کردن بیمار با پزشک و در نظر گرفتن یک سری از فاکتورها مثل اندازه توده نسبت به اندازة پستان، محل تومور، مرحله و درجة تومور و تمایل بیمار در پذیرفتن درمانهای اضافی به همراه جراحی مشخص می‏گردد. اغلب تومورهای کوچک که طی برداشتن قسمتی از بافت پستان خارج می‏شوند اثر قابل توجهی روی ظاهر پستان نمی‏گذارند و جای برش پوستی بر پوست جزئی خواهد بود اما در مورد تومورهای بزرگ بخصوص اگر یک قسمت کامل پستان، برداشته شود ممکن است از دست دادن واضح بافت پستان نمایان شود. برداشتن پستان (ماستکتومی): ماستکتومی به خارج کردن کامل بافت پستان که در برگیرندة پوست روی پستان همراه با نوک پستان و آرئول (هالة اطراف پستان) نیز می‏باشد، اطلاق می‏گردد. تنها در ماستکتومی زیر پوستی می‏باشد که پوست پستان بدون عیب و به صورت دست نخورده روی پستان در حالی که بافت پستان خارج می‏شود می‏ماند. 1-ماستکتومی ساده یا کامل: این عمل شامل برداشتن تمام نسج پستان که به طرف زیر بازو کشیده می‏شود و نوک پستان و هاله و پوست اطراف آن می‏باشد. 2-ماستکتومی نسبتاً وسیع: علاوه بر بافت های پستان که در جریان ماستکتومی ساده برداشته می‏شوند یکی از عضلات جدار قفسة سینه و قسمت‏های کوچک و بزرگ عضلاتی که از زیر بغل می‏گذرند و از دنده‏ها به سمت لبة شانه کشیده می‏شوند، برداشته می‏شوند. 3-ماستکتومی کاملاً وسیع: علاوه بر ماستکتومی نسبتاً وسیع غدد لنفاوی نیز برداشته می‏شود. •برداشتن غدد لنفاوی: در حال حاضر عقیده بر این است که درگیری غدد لنفاوی (یعنی درنمونه برداری از غدد سلول سرطانی مشاهده شود) علامتی بر گسترش بیماری در سراسر بدن می باشد. برداشتن جراحی ممکن است که برای بهبود علائم و تسکین آن مفید باشد اما الزاماً اثری در جهت افزایش بهبودی و درمان ندارد. 2-اشعه درمانی (پرتو درمانی)پرتو درمانی یا درمان تشعشی اغلب پس از جراحی برای سرطان پستان جهت از بین بردن موضعی سلول‏های سرطانی بکار می‏رود که طی آن اشعه به ناحیه ای از پستان تابیده می‏شود و باعث کاهش خطر عود می‏شود. 3-درمان کمکی هدف از این درمان انهدام سلول‏های سرطانی است که از پستان خارج و در نقاط دیگر بدن انتشار یافته‏اند و هدف از درمان کاهش خطر رشد ثانویه در سایر نقاط بدن می‏باشد که به دو روش صورت می‏گیرد. •هورمون درمانی •شیمی درمانی شیمی درمانی: از داروهای ضد سرطان شیمی درمانی به منظور پیدا کردن و از بین بردن سلول‏های سرطانی در سرتاسر بدن استفاده می شود. این داروها اغلب پس از جراحی سرطان در افراد پرخطر که احتمال انتشار سلول‏های سرطانی به خارج از پستان قبل و بعد از تشخیص تومور می‏رود به کار برده می‏شود. درمان بیشتر در زنان قبل از یائسگی به کار می‏رود بخصوص کسانی‏که تومور مهاجم و یا غدد گرفتار در زیر بغل دارند. 4- تخریب تخمدان‏ها:تخریب تخمدانها باعث افزایش بقای عمر در 30% موارد و کاهش عود بیماری در 35% موارد می‏شود. روش‏های درمان سرطان پستان منتشر شده (متاستاتیک) مواردی که هورمون درمانی به کار می‏رود:1-بیماری مثبت از لحاظ گیرنده استروژن 2-متاستاز به غدد لنفاوی، پوست، استخوان 3-بیش از 2 سال از پایان درمان کمکی گذشته باشد. 4-پیشرفت بیماری بعد از مصرف داروهای رده اول و دوم شیمی درمانی انهدام تخمدان در زنان قبل از یائسگی با تاموکسیفن و در زنان یائسه با داروهای دیگر شیمی درمانی انجام می‏شود. اثرات جانبی روش های درمان: •اثرات جانبی جراحی‏های سرطان پوستان: معمولاً متعاقب جراحی مشکلات و عوارضی دراطراف ناحیة برش جراحی شامل کوفتگی، عفونت زخم، تورم و عدم بهبود سریع اسکار مشاهده می‏شود. اگر بیمار حوالی زمان جراحی تحت شیمی درمانی قرار بگیرد معمولاً عفونت زخم تا چندین هفته به طول می‏کشد. در تمام اشکال ماستکتومی درجاتی از ضعف حرکات شانه وجود دارد که پس از عمل جراحی با ورزش بهبود می‏یابد. تورم بازو در اثر تجمع مایع لنف جائی که غدد لنفاوی و عروق لنفاوی برداشته می شوند با دچار ضایعه می شوند می‏تواند درد زیادی ایجاد کند و نیاز به درمان دارد (این موارد کمتر شایع هستند). گاهی اوقات اختلالاتی در اعصاب دو عضله زیر بازو در جریان جراحی وسیع ایجاد می‏شود که منجر به عدم تعادل و پرش شانه می‏شود.(این موارد نادر است) • اثرات جانبی پرتو درمانی: 1-نیاز به مراجعات منظم و مکرر به بیمارستان خسارتی برای بیمار محسوب می‏شود و ناراحتی که متعاقب این روند حاصل می‏شود منجر به خستگی مفرط بیمار می‏گردد. 2-احساس بیماری و حالت تهوع 3-حساسیت پوستی 4-تیرگی پوست و خارش وسوزش 5- سرفه‏های خشک و تنگی نفس پیشگیری از این عارضه: اغلب ایده خوبیست که برای این بیماران پس از برگشت از بیمارستان استراحتی ترتیب داده شود تا حتی‏الامکان از حالت دستپاچگی و خستگی آنها ممانعت به عمل آید. • اثرات جانبی شیمی درمانی: ممکن است بعضی از داروها به سلول‏های سالم بدن نیز صدمه بزنند پس باید. پس از هر دوره درمان فرصتی جهت بازگشت به حالت طبیعی به شخص داده شود که معمولاً این زمان در نظرگرفته میشود. یک آزمایش خون قبل از هر دوره درمان جهت کنترل سطوح سلولهای سفید خون انجام می شود، تا مقاومت بدن در مقابل عفونت تعیین شود و تحت تاثیر آن قرار نگرفته باشد. عوارض جانبی دیگر: خستگی ،تهوع، ریزش موی سر، زخم‏های دهانی ،بی‏اشتهایی، اسهال و با ترکیبی از اینها، توقف قاعدگی ، نازایی پیشگیری: شستشوی دهان، ضد استفراغ ، کلاه گیس درمان شیمی درمانی باعث 28% کاهش عود و16% کاهش میزان مرگ سالیانه می‏شود.

می‌توان به درمان اوتیسم امیدوار بود

گفتگو با مارکو یاکوبونی، محقق برجسته عصب‌شناسی

می‌توان به درمان اوتیسم امیدوار بود

مارکو یاکوبونی از محققان و متخصصان رشته عصب شناسی دانشگاه کالیفرنیا در ایالت لس‌آنجلس است که به یافته‌های جدیدی درباره مدار کوچکی متشکل از سلول‌های عصبی در قشر پیش حرکتی و کورتکس آهیانه‌ای تحتانی مغز به نام سلول‌های عصبی آینه‌ای، دست یافته است. آنچه سبب وجه تمایز این سلول‌ها از دیگر سلول‌های عصبی مغز می‌شود، این است که این اعصاب در صورت انجام یک فعالیت مشخص مانند لبخند زدن یا برداشتن یک فنجان به وسیله شما یا در صورت انجام همان فعالیت از سوی شخصی دیگر فرآیند مشابهی را تجربه کرده و تحریک می‌شوند. به عبارت دیگر می‌توان گفت این گروه از سلول‌های عصبی قادر نخواهند بود تفاوت‌ بین انجام یک فعالیت یا مشاهده وقوع آن توسط شخص دیگری را تشخیص دهند. تحقیقات انجام شده توسط یاکوبونی در سال‌های اخیر، نشان داده است که اعصاب آینه‌ای از عوامل موثر در شناخت و آگاهی از پدیده‌های اجتماعی بوده و نقص ایجاد شده در عملکرد آنها منجر به ایجاد اختلالات ذهنی متفاوتی در فرد خواهد شد.

چه عاملی سبب شد به تحقیق درباره این گروه از سلول‌های عصبی مغز علاقه‌مند شوید؟ آیا بیش از این نیز در این زمینه تحقیق کرده بودید؟
در حقیقت من به صورت کاملا اتفاقی به تحقیق در این زمینه پرداختم. گروهی از محققان علم عصب‌شناسی دانشگاه پارما در ایتالیا که قصد داشتند براساس نتایج به دست آمده از تصویربرداری مغز انسان درباره سلول‌های عصبی آینه‌ای به تحقیق بپردازند، از من تقاضای همکاری کردند. اگر چه فکر می‌کردیم این طرح تحقیقاتی می‌تواند جالب توجه باشد، اما نسبت به این موضوع خیلی خوش‌بین نبودیم، اما این گروه از سلول‌های عصبی ویژگی‌هایی داشتند که در آغاز مطالعات خود تصور می‌کردیم خطاهای انسانی سبب شده به چنین نتایجی دست یابیم. اما وقتی در این باره با متخصصان علوم تشریح به بحث و تبادل نظر پرداختیم، متوجه شدیم مسیر درستی را انتخاب کرده‌ایم. بنابر این به این نتیجه رسیدیم که کشف سلول‌های عصبی آینه‌ای می‌تواند تحول عظیمی را در چگونگی تفکر ما نسبت به ویژگی‌های مغز انسان به وجود آورده و منجر به دستیابی به یافته‌هایی درباره توانایی بالقوه سلول‌های عصبی در تقلید، تلقین، یادگیری زبان و... یا به عبارت دیگر توانایی‌های ذهنی انسان در زندگی اجتماعی شود.

نقش این سلول در روابط متقابل اجتماعی چیست؟ چگونه به کمک اعصاب آینه‌ای می‌توانیم متوجه اندیشه‌ها و عواطف دیگر  انسان‌ها شویم؟

وقتی با فردی ارتباط اجتماعی برقرار می‌کنید، چه فرآیندی طی می‌شود؟ ما معمولا از اعضای بدن خود برای بیان منظور و عواطف و احساسات خود استفاده می‌کنیم. در حقیقت حرکات و حالات چهره و وضعیت بدن از علائم اجتماعی هستند که در برقراری روابط با دیگران مورد استفاده قرار می‌گیرند. اعصاب آینه‌ای تنها سلول‌های مغزی هستند که به نظر می‌رسد کدگذاری و به رمز درآوردن فعالیت افراد دیگر و فعالیت‌های فردی را به عهده دارند. به عبارت دیگر می‌‌توان گفت این گروه از سلول‌ها از سلول‌های مغزی اصلی در برقراری روابط اجتماعی هستند. بدون وجود این سلول‌ها در مغز نمی‌توانیم رفتار، منظور و حتی احساسات و عواطف افراد دیگر را درک کنیم به نظر می‌رسد اعصاب آینه‌ای این توانایی را در اختیار ما قرار می‌دهند تا با ایجاد ممانعت از تقلید ذهنی رفتارهای دیگر افراد که منجر به شبیه‌سازی ذهنی  مفاهیم نهفته در ذهن افراد می‌شود متوجه منظور طرف مقابل صحبت خود یا افرادی که قصد برقراری روابط اجتماعی با آنها را داریم شویم. وقتی من شما را در حال لبخند زدن می‌بینم آن گروه از اعصاب آینه‌ای که در لبخند زدن نقش دارند در معرض تحریک شدن قرار می‌گیرند و برانگیخته می‌شوند. در نتیجه منجر به آغاز و راه‌اندازی مجموعه‌ای از فعالیت‌های عصبی خواهند شد که احساس متقابلی را در من به وجود خواهد آورد.

در این فرآیند نیازی نیست که من نسبت به آنچه شما احساس می‌کنید نتیجه‌گیری کنم، بلکه بلافاصله و ناخواسته آنچه شما تجربه می‌کنید، من نیز با شدت کمتری تجربه خواهم کرد.

شما در تحقیقات خود به این موضوع اشاره کرده بودید که اعصاب آینه‌ای می‌توانند با ایجاد علائم اوتیسم نیز مرتبط باشند. چگونه کاهش فعالیت این گروه از سلول‌های عصبی مغزی سبب ابتلا به اوتیسم خواهد شد؟

افراد مبتلا به اوتیسم در حقیقت با نوعی درخودماندگی ذهنی مواجه بوده و بنابر این در پی بردن به مفهوم و منظور مطرح شده از سوی دیگران با تاخیر عمل خواهند کرد و به همین علت در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران دچار محدودیت و با مشکل مواجه می‌شوند. کاهش فعالیت مجموعه سلول‌های عصبی آینه‌ای توانایی بیماران مبتلا به اوتیسم در تجربه آنچه دیگر افراد در برقراری روابط اجتماعی در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به صورت ناخواسته تجربه می‌کنند را کاهش خواهد داد و بنابر این آنها بسختی قادر به برقراری روابط اجتماعی خواهند بود.

این گروه از بیماران اغلب با مشکلات حرکتی و همچنین ناتوانی در آموزش و یادگیری مهارت‌های زبانی نیز مواجه خواهند بود. به نظر می‌رسد هرگونه اختلال ایجاد شده در عملکرد سلول‌های عصبی می‌تواند علت اصلی بروز چنین علائمی را نیز توجیه کند. این بخش از مغز در برقراری ارتباط زبانی و فراگیری مهارت‌های زبانی نیز تاثیرگذار خواهد بود. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان به این نتیجه رسید که این بخش از مغز و اعصاب آینه تشکیل دهنده این مدار مغزی از عوامل تاثیرگذار در بروز علائم و نشان‌های ابتلا به اوتیسم و ایجاد محدودیت در برقراری ایجاد روابط اجتماعی و همچنین بروز اختلالات زبانی و رفتاری هستند.

اگر بپذیریم که ما به صورت غیر ارادی حرکات، رفتارها و شرایط ذهنی دیگران را تجربه می‌کنیم، بنابر این باید در خصوص تماشای برنامه‌های تلویزیونی که دارای مضامینی از خشونت و پرخاشگری هستند نیز محتاطانه‌تر عمل کنیم.

کاملا درست است، ما باید نسبت به انتخاب نوع برنامه‌های تلویزیونی که تماشا می‌کنیم بسیار با احتیاط عمل کنیم. شواهد موجود حاکی از آن است که تماشای برنامه‌های تلویزیونی خشونت‌آمیز، بالقوه می‌تواند تقلید از خشونت را تحت تاثیر قرار دهد. اعصاب آینه‌ای از نوعی مکانیسم‌ عصبی احتمالی برخوردارند که می‌تواند این پدیده را توجیه نماید. اما مهم  این است که باید بتوانیم براساس نوعی توافق اجتماعی و بدون تحت تاثیر قرار دادن و ایجاد محدودیت در آزادی بیان، آثار و پیامدهای ناشی از تماشای این گروه از برنامه‌های تلویزیونی را تحت کنترل قرار دهیم. این بخش از مغز ما انسان‌ها نقش بسیار مهمی در برقراری روابط اجتماعی دارد. از سوی دیگر هیچ یک از سلول‌های مغزی و سیستم‌های عصبی مغزی قادر نخواهند بود به تنهایی عمل کنند. همه بخش‌های مختلف مغز با یکدیگر مرتبط هستند و بنابراین فعالیت هر یک از این سلول‌ها می‌تواند وجود ارتباط بین این سلول‌ها و دیگر سلول‌های مغزی و همچنین سیستم عصبی موجود در مغز را نیز مورد تایید قرار دهد.

آیا فکر نمی‌کنید تحریک بیش از حد این گروه از سلول‌های عصبی نیز می‌تواند مانند کاهش فعالیت‌های سلول‌های عصبی این بخش از مغز پیامدهای نامطلوبی را به همراه داشته و زمینه‌ای مناسب برای ابتلا به گروهی از بیماری‌های عصبی باشد؟

البته به نظر می‌رسد همان طور که کاهش فعالیت اعصاب آینه‌ای سبب کندی برقراری روابط اجتماعی و ایجاد محدودیت‌هایی در زمینه برقراری ارتباط با دیگران می‌شود، تحریک بیش از اندازه فعالیت سلول‌های عصبی هنگام مواجه شدن با افراد دیگر نیز می‌تواند نشان دهنده این باشد که این گروه از افراد در مقایسه با افراد دیگر در روابط اجتماعی موفق‌تر بوده یا به عبارت دیگر افراد اجتماعی‌تری هستند. به عبارت دیگر آنها از نوعی توانایی‌ ذاتی در شناخت چگونگی عملکرد مکانیسم عصبی سلول‌های عصبی آینه‌ای برخوردارند و بسیار سریع‌تر نسبت به آنچه می‌فهمند واکنش نشان می‌دهند. نتایج به دست آمده نشان داده است که در این افراد واکنش نسبت به طرف مقابل و رفتار او بسیار سریع‌تر و در کوتاه‌ترین زمان با برخورداری از نوعی پیش آگاهی امکان پذیر خواهد بود. از سوی دیگر چنین به نظر می‌رسد که این نوع تحریک می‌تواند کارآیی اعصاب آینه‌ای را نیز تا حدی تحت تاثیر قرار دهد و سبب کاهش بازده آن در واکنش به رفتار دیگران شود.

فرانک فراهانی جم

منبع جام جم