تاریخچه خدمت وظیفه عمومی

به درستی اطلاع دقیقی موجود نیست که از چه زمانی سربازگیری برای جنگهای منظم موضوعیت یافتـــه و آغاز گردیده است . می توان گفت تفکر سربازگیری در حدود 400 سال پیش از میلاد مسیح شروع شده اما به خاطر موقعیت سیاسی و اجتماعی‌آن زمان این تفکر به مرحله عمل در نیامد و همان اصول ابتدایی یعنی استخدام افراد مزدور وداوطلب، شیوه های اولیه‌سربازگیری بوده است .
(( سربازگیری در ایران )) که در طول تاریخ خود نامهای گوناگون ( محافظ ، گارد جاویـــدان ، یــــاران فناناپذیر ، قزلباش ، قوای محلی ، تفنگچی لر ، قوللر ، نسقچی لر ، سپاهیان ایلات ، قوای ولایتی و غیره ) خوانده شده تاریخچه ای بالنســبه طولانی دارد که ذکر تمام آن از حوصله این نگارش خارج است اما شرح مختصری از سربازگیری برمبنای (( بنیچه )) که چندان قدمتی هم ندارد ضروری است . 
لغت (( بنیچه )) از کلمه (( بن ))به معنی اصل و ریشه مشتق شده اما بهتر آن است که آن را ماخوذ از کلمه بنه به معنی جفـت بدانیـم که واحد تفسیم مالیات در دهات می باشد ، زیرا بنه یا جفت اصطلاحی است کشاورزی ، و به مقدار زمینی اطلاق می‌شود که با یک جفت گاو می توان آن را شخم زد و چون تقسیم بندی در دهات بر مبنای جفت گاو و زمین ( بنه ) بوده است میزان این نوع مالیات را بر آن استوار نموده و به سبب اینکه مبنای سربازگیری قاعده ثابت و مشخصی داشته باشد از این رویه استفاده شد . بدین ترتیب مقـرر شـد هـر دو بـه تناسب و تعدادبنه و جفت دایر خود که بر همام اساس مالیات می پرداخت تعدادی هم سرباز بدهد ، و در این مورد تعیین گردید که که ازهر 10 نفر اهل ده یکی به خدمت سربازی برود . علت هم این بوده است که در آن هنگام جمعیت ایران در حدود 10 میلیون نفر بـوده کــه از این عده پنج میلیون را زن و ازپنج میلیون نفر بقیه را بچه ها و یک و نیم میلیون را اعیان و اشراف و طبقه علمــا و روحانیــون تشکیل داده بودند و و سرانجام یک میلیون نفر مرد قابل خدمت سربازی باقی می ماند و چون احتیاجات در حدود یکصد هزار نفر بود مقرر گردید که ازهر ده هزار نفر مرد واجد شرایط خدمت فقط یک نفر که جوان تر ، علاقمند تر و لا قواره تر بود به نام سربــاز انتــخاب گردد . البته تلاش می شد که سرباز خود دارای ملک و حشم باشد در غیر اینصورت آن چند نفر دیگر که به سربازی نمی رفتند می بایــست مـبلغ صـد تومان بطور سرشکن جمع آوری نموده و برای خرید ملک و باغ و حشم ویا در واقع برای ایجاد علاقه به سرباز تعیین شده میدادند. جالب است بدانیم که ملک و دارایی خریداری شده تا خاتمه خدمت در رهن دولت باقی می ماند تا بدین وسیله از فرار او جلوگیری کرده باشـند و در صورت وارد آوردن ضرر و زیان به اسلحه و دیگر اموال دولتی وثیقه ای در دست دولت باقی باشد . خدمت سربازی را نـمی توانسـتند با پول معاوضه نمایند و اگر سربازی حاضر و مایل به خدمت نبود می توانست شخص دیگری را با

پرداخت مبلغی به او ، برگـزیـند و ایـن مبلغ بستگی به رضایت طرفین و طمع شخصی داشت که به خدمت می رفت .

این روش تا سال1300 هجری شمسی که ارتش شکل منظم تری یافت برقرار بود. ازابتدای تشکیل ارتش، مسئله سربازگیری و نحوه احضار سربازان تغییر یافت و ضوابط جایگزین شد . در نخستین سازمان ارتش ، شعبه ای بنام (( جدیــد گــیری )) یــا (( سربـازگیری )) تاسیس شد و در سال 1301 شمسی موقتاً مقرراتی هم بر اساس ضوابط قبلی برای سربازگیری وضع و به تصویب مجلس شـورای ملـی    رسید تا قانون کامل تری موافق مقتضیات اوضاع و احوا ل زمان تهیه گردد . در سال 1304 شمسی اداره ای به نام (( اداره کل احصائیه و سجل احوال )) تشکیل شد . قانونی هم برای تعیین جمعیت حقیقی کشور و ثبت احوال آنها وضع و قانـــون خدمت اجباری )) نیـــز از تصویب مجلس گذشت و شعبه (( سربازگیری )) نیز از 28 بـهمن 1304 شمســـی به (( دایره نـظام اجباری )) تبـدیل و از ســال 1305 .تشکیلات دایره مذکور به (( اداره نظام اجباری )) ارتقا یافت که از عناصر متشکل ارکان حرب بود
اداره نظام اجباری در 15 خرداد 1307 به (( اداره نظام وظیفه عمومی )) تغییر نام یافت و از این پس هر چند زمان گاهی ، تغییراتی در سازمان اداره و افزایش نواحی و حوزه ها روی می داد به نحوی که در سال 1313 تعداد نواحی و حوزه های مستقل آن مطابق سازمان  لشگرهای 17 گانه به 17 منطقه سربازگیری تبدیل شد. مناطق و نواحی نظام‌وظیفه تا سال 1314 از نظر تشکیلات و امور فنی تابع اداره مرکزی (اداره نظام وظیفه عمومی) بودند ولی از آن تاریخ به بعد از نظر کادر سازمان جزء پادگانها و از لحاظ کارهای فنی تابع اداره مرکزی باقی ماندند.
در سال 1335 امور سربازگیری از ارتش منتزع و به وزارت کشور واگذار شد اما اجرای این قانون به علت عدم آمادگی وزارت کشور تامهرماه 1341 به تعویق افتاد و سرانجام از تاریخ 29 اسفند 1343 امور نظام‌وظیفه به ژاندارمری کل کشور محول گردید و در سال بعد هم لایحه قانونی انتقال افسران و درجه‌داران و اموال نظام‌وظیفه به وزارت کشور (ژاندارمری کشور) به تصویب مجلسین شورا و سنا رسید (1344/10/30) و از این تاریخ به بعد اداره کل مرکزی به نام (اداره وظیفه عمومی) خوانده شد.
مطابق تغییرات سازمانی و تشکیلاتی و متناسب با اوضاع و احوال، تغییراتی در قوانین و مقررات وظیفه عمومی نیز به وقوع پیوست پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره)، با برخورداری از تجربیات گذشته و ملاحظه شرایط روز (بسر بردن مملکت اسلامی درایام دفاع مقدس)، آخرین قانون خدمت وظیفه عمومی مشتمل بر 67 ماده و 57 تبصره در جلسه روز یکشنبه بیست و نهم مهرماه 1363 در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 63/8/8 به تایید شورای نگهبان رسید.