صرع، آژیر قرمز مغز

آشنایی با قدیمی‌ترین و شایع‌ترین بیماریعصبی شناخته شده بشر
صرع، آژیر قرمز مغز

می‌گویند هزاران سال پیش هم صرع وجود داشته، با این تفاوت که یونانیان باستان بر این عقیده بودند کسانی که دچار تشنج می‌شوند، نظر کرده‌های خدایان هستند و این توجه ویژه‌ای است که یکی از خدایان به خود دارد و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. بقراط اولین کسی بود که 2500 سال پیش صرع را یک بیماری مغزی دانست و از آن زمان تاکنون اطلاعات بسیاری در خصوص این بیماری به دست آمده است که امروز می‌خواهیم با گوشه‌ای از آن آشنا شویم. پس گوشتان را بگیرید! این آژیر قرمز مغز است. 


همیشه اولین سوال این است که ماهیت تشنج چیست؟ برای پاسخ بهتر به این سوال، اول باید قدری با ماهیت مغز آشنا شد. میلیاردها سلول عصبی یا همان نورون دست به دست هم می‌دادند تا بخشی از بدن را با نام بافت مغز پدید آورند؛ اما همه مغز به نورون‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه در کنار نورون‌ها، مسیرهای عصبی مابین این سلول‌ها از جمله مهم‌ترین بخش‌های مغز به شمار می‌رود که همه فرایندهای داخل مغز را مهیا می‌کنند. نورون‌ها با ایجاد پیام‌های عصبی و عبور آنها از میان این مسیرها فعالیت‌های بدن را رهبری می‌کنند اما این پیام‌های عصبی باید همیشه از نظم خاصی برخوردار باشند. در تشنج‌ها ما شاهد این موضوع هستیم که حجم عظیمی از پیام‌های عصبی در یک بازه زمانی کوتاه می‌خواهند از مسیرهای عصبی مغز عبور کنند؛ اما چون مغز گنجایش این حجم از اطلاعات را ندارد، مجموعه علائمی در بدن نمایان می‌شود که در حقیقت همان علائم بیماری صرع محسوب می‌شوند.

ترس از اولین حمله تشنجی

پزشکان بر این عقیده‌اند که اولین حمله تشنج اهمیت دارد؛ چرا که با توجه به سن فرد در هنگام اولین حمله می‌توان پاره‌ای از علل پدید آورنده را برای فرد مطرح کرد. به عنوان مثال، بروز حملات تشنجی مکرر قبل از 6 ماهگی می‌تواند در نتیجه یک ضایعه داخل مغزی باشد و یا اگر به دنبال یک تصادف و سانحه باشد، می‌تواند به دلیل ضربه‌ای باشد که به بافت مغز مصدوم وارد شده است. در برخی مواقع اگر نوزاد تب شدیدی داشته باشد، به دلیل پایین آمدن سطح آستانه تحریک مغز، نوزاد دچار تشنج می‌شود که معمولا هراس زیادی در والدین ایجاد می‌کند. از این روست که سن بروز تشنج در افراد از اهمیت بسیاری برخوردار است.

طیف وسیع علل صرع 

علل ایجاد‌کننده صرع شامل طیف وسیعی می‌شوند که از بدو تولد تا سنین سالمندی را پوشش می‌دهند. آسیب‌هایی که به سر نوزاد حین تولد وارد می شود، اعتیاد مادر حین بارداری، تب بالا، عفونت‌های مغزی در بدو تولد، پایین بودن قند خون، ضربات وارد، به سر، مسمومیت‌های دارویی، سوء مصرف مواد مخدر و بسیاری علل دیگر تنها گوشه کوچکی از علت‌شناسی پدیده صرع محسوب می‌شوند.

اشکال بالینی صرع‌ها

صرع‌های تشنجی: این نوع صرع که در میان عوام حمله غشی نامیده می‌شود، در این حالت فرد بی‌اختیار به زمین می‌افتد و دست‌ها و پاها به حالت کشیده درمی‌آید. سر به عقب می‌رود. گردن سفت شده و به عقب متمایل می‌شود. چشم‌ها به سمت بالا متمایل و سفیدی چشم‌ها نمایان می‌شود. عضلات ناحیه فک پایین دچار انقباض شدید می‌شود و در این حالت به هیچوجه نمی‌توان دهان را باز کرد. دهان خود دچار کف فراوان می‌شود. تمام بدن دچار تکان‌های شدید می‌شود و معمولا در این مواقع بی‌اختیاری ادرار و مدفوع نیز برای فرد اتفاق می‌‌افتد. یکی از نکات مهم در این بیماران این است که فرد در طول مدت حمله هوشیار نیست و حتی پس از پایان حمله و بیدار شدن از خواب که معمولا پس از حمله اتفاق می‌افتد، چیزی را از وقایع اتفاقیه به یاد نمی‌آورد و گویی برای شخص دیگری این اتفاقات افتاده است.

صرع‌های کوچک: غالبا در کودکان دیده می‌شود و کودک یکباره به جایی خیره و فعالیتش متوقف می‌شود در این نوع صرع خبری از تکان‌های شدید صرع‌های بزرگ نیست، اما غالبا اگر این گونه صرع‌ها کنترل نشوند، زمینه بروز صرع‌های بزرگ را در آینده برای فرد مهیا می‌کنند. این نوع صرع معمولا کمتر از یک دقیقه به طول می‌انجامد و آنقدر نامحسوس است که والدین در اوایل شروع بیماری متوجه آن نیز نمی‌شوند، اما قدری دقت به رفتارهای کودک بیماری را نمایان می‌کند.

صرع‌های انفجاری: این نوع صرع‌ها که صرع‌های سایکوموتور یا روانی حرکتی نام دارند، معمولا خود را با رفتارهای تکانه‌ای همچون عصبانیت‌های ناگهانی، پرخاشگری‌های غیرقابل کنترل، بی قراری‌های شدید و سایر اختلالات خلقی نشان می‌دهند.

پزشکان می‌گویند در این افراد هایپوکسی یا عدم رسیدن اکسیژن به مغز سبب می‌شود که آستانه تحریک در آنها پایین بیاید از این رو با کوچک‌ترین عامل تحریکی این افراد دچار عصبانیت‌های شدید و سایر تکانه‌های عصبی غیرقابل کنترل می‌شوند.

تب و تشنج در کودکان

از جمله اشکال تشنجی که سبب ترس و دلهره فراوان در والدین می‌شود، اما باید این نوید را به آن دسته از والدینی که کودکشان به دنبال تب شدید دچار تشنج می‌شوند داد که جایی برای نگرانی و ترس وجود ندارد. اگر تشنج کمتر از 15 دقیقه طول بکشد، والدین سابقه صرع نداشته باشند، سن کودک بیش از یک سال باشد، در یک نوبت تشنج فقط یک بار حمله رخ دهد، والدین نباید زیاد نگران شوند. چرا که تحقیقات ثابت کرده است که شانس بروز بیماری صرع در این کودکان با کودکان سالم تفاوت چندانی ندارد و یک بار حمله تشنجی خطری برای کودک ندارد. البته اگر تب کودک سریعا کنترل شود و از آن به بعد والدین بیشتر مراقب کودک خود باشند تا دیگر این‌گونه تب‌های شدید را تجربه نکند.

صرع‌های کانونی یا فوکال

این نوع صرع‌ها که از اهمیت زیادی برخوردارند همیشه به دنبال تحریک بخش خاصی از مغز دیده می‌شوند. به عنوان مثال وقتی یک تومور در مغز اثر فشاری ایجاد می‌کند، می‌تواند سبب بروز برخی علائم همچون انقباض‌های شدید در یک اندام یا تکان‌های محدود به یک عضو شود، بدون آن که هوشیاری فرد از بین برود.

مرحله پیش از حمله

معمولا پیش از بروز صرع‌های بزرگ فرد دچار علائمی می‌شود که خود متوجه آنها می‌شود و می‌فهمد که تشنج در راه است. در این مرحله استشمام بوهای نامطبوع، سردرد، مشاهده جرقه‌های نور در میدان دید و حالت تهوع از علائم قریب‌الوقوع شروع حمله تشنج است.

تشخیص صرع بر پایه علائم بالینی و اصول پاراکلینیک

همچون همیشه شعار پزشکان بر این است که تشخیص صرع فقط برپایه علائم بالینی و معاینات فیزیکی بیمار است. از این رو مشاهده یک حمله تشنجی برای یک پزشک یا توصیف دقیق آن از سوی خانواده و اطرافیان اصل مهم تشخیص این بیماری به شمار می‌آید. البته در برخی اوقات پزشک براساس ظن بالینی خود صلاح می‌داند که از برخی اقدامات پاراکلینیکی همچون سی‌تی‌اسکن از مغز، گرفتن نوار مغزی یاEEG و بررسی پارامترهای خونی فرد بیمار استفاده کند.

صرع و بارداری

براساس یک تحقیق فقط در آمریکا حدود 800 هزار تا 1/1 میلیون خانم در سنین باروری بیماری تشنجی دارند و این در حالی است که پزشکان بر این عقیده‌اند که صرع عادی‌ترین اختلال مغزی در دوران بارداری محسوب می‌شود، اما دغدغه همه خانم‌های مبتلا به صرع این است که اگر زمانی با خبر شدند که باردار هستند، تکلیفشان چیست؟
براساس آخرین تحقیقات، در طول بارداری تعداد حملات صرع 15 تا 50 درصد بیماران افزایش می‌یابد و حدود 23 درصد بیماران بعکس دچار کاهش حملات می‌شوند. در 24 تا 53 درصد از بیماران نیز تغییری مشاهده نمی‌شود. 
پزشکان علل متفاوتی را برای توجیه این پدیده مطرح می‌کنند که شایع‌ترین آنها به ترتیب ترس خانم باردار از عوارض دارویی درمان‌ها و در نتیجه مصرف نکردن دارو و رقیق شدن خون در دوران بارداری و افزایش نیاز به داروی بیشتر، بروز عوارض گوارشی همچون تهوع و استفراغ در اوایل بارداری و دفع داروی خورده شده است.

خانم‌های باردار دارویشان را قطع نکنند

تحقیقات فارماکولوژی در علم پزشکی نشان می‌دهد که برخی از داروهای ضد صرع روی جنین می‌تواند اثرات سوئی داشته باشد؛ اما این به آن معنا نیست که فرد مبتلا دارویش را خودسرانه قطع کند؛ چرا که هر یک بار حمله تشنجی در مادر یعنی یک قدم نزدیک شدن به عقب‌ماندگی ذهنی جنین. از این رو پزشکان قویا بر این عقیده‌اند که خانم باردار در دوران بارداری نه‌تنها نباید دارویش را قطع کند، بلکه باید دوز برخی از آنها را نیز با نظر پزشک افزایش دهد. تنها تفاوتی که در این میان باید به آن توجه داشت، تغییر برخی داروهای بیمار است از این رو اگر خانمی مبتلا به صرع است، به محض مطلع شدن از بارداری خود باید سریعا برای تعیین و تنظیم دارو به پزشک مراجعه کند.

اقدامات دیگر خانم باردار

تکلیف خانم باردار برای کنترل بیماری خود به همین‌جا ختم نمی‌شود. پزشکان بر این عقیده‌اند که یک خانم مبتلا به صرع باید 3 ماه قبل از تصمیم‌ به بارداری خوردن روزانه 4 تا 5 میلی‌گرم اسیدفولیک در روز را شروع کند، زیرا ثابت شده است که مکمل‌های اسیدفولیک می‌تواند خطر بروز اختلالات عصبی را در جنین کاهش دهد.

وقتی نوزاد به دنیا می‌آید 

سوال دیگر خانم‌های مبتلا به صرع این است که پس از به دنیا آمدن فرزندشان می‌توانند به وی شیر دهند یا خیر؟ براساس آخرین پروتکل به تصویب رسیده، شیردهی از سوی یک مادر مبتلا به صرع هرگز نباید قطع شود؛ چرا که شیر مادر مبتلا با وجود مصرف داروهای ضدصرع برای نوزاد کاملا سالم و عاری از هر خطری است. 

ورزش و فعالیت‌های روزمره

دغدغه دیگر افرد مبتلا به صرع این است که آیا این بیماری می‌تواند فعالیت‌های روزمره آنها را محدود کند یا خیر؟ امروزه پزشکان بر این عقیده‌اند یک فرد مصروع باید هیچ‌گونه از فعالیت‌های روتین خود را کنار نگذارد و همچون دیگران فعالیت‌های دسته‌جمعی داشته باشد برنامه‌هایی همچون پیاده‌روی‌های دسته‌جمعی، شنا، نرمش‌های صبحگاهی، و دیگر ورزش‌های سبک قویا توصیه می‌شود. 

شرکت در جلسات دسته‌جمعی با دوستان و همکاران کمک می‌کند که فرد از نظر ذهنی آرام و به دور از استرس باشد که این مساله به کنترل بیماری کمک‌ شایانی می‌کند؛ اما توصیه می‌شود افراد در صورت داشتن پاره‌ای شرایط تصمیم به ورزش بگیرند. 

شرایطی که فرد بیمار را مجاز به انجام ورزش می‌کند:

1 - بیماری تحت کنترل درآمده و فاصله حمله‌ها زیاد شده باشد. 

2 - حمله بیشتر در ساعات پایانی روز اتفاق می‌افتد .

3 - مدت مدیدی است که شخص دچار تشنج نشده است .

4 - مدت طولانی از بستری بیمار در بیمارستان گذشته باشد و داروهای بیمار تنظیم شده باشد. 

افراد بیمار بخوانند 

نکاتی هست که باید فرد بیمار همیشه آنها را در ذهن خود ملکه قرار دهد و از یاد نبرد.

1 -هرگز در مواقعی که تنها هستید، مبادرت به انجام کارهای سنگین و طاقت‌فرسا نکنید؛ چرا که در صورت بروز تشنج خطرات بیشتری شما را تهدید می‌کند. 

2 - از جمله عوارض داروهای ضدتشنج تورم و افزایش حجم لثه‌هاست و در حدود 45 تا 55 درصد این بیماران دیده می‌شود. از این رو توجه به بهداشت دهان و دندان می‌تواند نقش مهمی را در پیشگیری از وقوع این عارضه ایفا کند. توصیه می‌شود روزانه 3 نوبت دندان‌هایتان را مسکواک بزنید و شب‌ها پیش از خواب علاوه بر مسواک دهان با محلول دهانشویه استریل شود. 

3 - از کارهای استرس‌زا و تحریک‌کننده روان پرهیز و همیشه سعی کنید ذهنی آرام را تجربه کنید؛ چرا که استرس برای شما یک سم است. 

4 - از رفتن به ارتفاعات و دیگر جاهای مخاطره آمیز پرهیز کنید. 

5 - شب‌ها زود بخوابید و سعی کنید خواب خود را تنظیم کنید. 

6 - هنگام استحمام لای در حمام را باز بگذارید و آن را قفل نکنید و هرگز تنها در منزل حمام نگیرید. 

7 - از رانندگی پرهیز کنید؛ چرا که در صورت بروز حمله مشخص نیست که چه اتفاقی خواهد افتاد. 

اقدامات اولیه در یک فرد در حال تشنج

بسیار اتفاق می‌افتد که یک فرد در خیابان در حال تشنج است؛ اما بسیاری او را احاطه کرده‌اند و فقط به او نگاه می‌کنند. در هنگام مواجهه با یک فرد در حال تشنج به مراحل زیر توجه کنید:

1 - سر را هنگام تشنج محافظت کنید. 

2 - لباس‌های نیم‌تنه فوقانی بدن را شل کنید تا فرد براحتی نفس بکشد. 

3 - هرگز جسم سخت بین دندان‌های فرد نگذارید؛ چرا که خطر شکستگی دندا‌ن‌ها یا فک بیمار در این حالت وجود دارد. 

4 - از پاشیدن آب به صورت بیمار و یا ریختن آب در دهان وی جدا پرهیز کنید. 

5 - تنفس مصنوعی به بیمار ندهید؛ چرا که خود او در حال تنفس است. مگر آن که واضحا ببینید که نفس نمی‌کشد.

6 - پس از پایان حمله مصدوم را ترک نکنید و او را به جایی مطمئن انتقال دهید و برای ساعتی از او مراقبت کنید. 

تصویر یک الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغزی در یک بیمار تشنجی: 
همانطور که مشاهده می‌شود تخلیه‌های الکتریکی داخل مغز به شکل پرش‌های نیزه‌ای در شکل مشاهده می‌شود.



 

 


 

 

 

 

 

از این مقاله می‌آموزیم 

1 - ماهیت صرع چیست؟

2 - آیا تشنج همان صرع است؟

3 - کودکم به دنبال تب تشنج کرده است، آیا باید نگران این موضوع باشم؟

4 - خانمی که مبتلا به صرع است و متوجه بارداری خود می‌شود، به چه توصیه‌هایی باید توجه کند؟

5 - آیا یک بیمار مصروع نباید ورزش کند؟

6 - یک بیمار مصروع می‌تواند همچون دیگران زندگی عادی داشته باشد. 

7 - با اصول کمک‌های اولیه در یک بیمار در حال تشنج آشنا می‌شویم. 

منابع:
 Medicinenet / Webmd / Medlineplus / Epilepsy