تجسم شرارت

پرونده

تجسم شرارت

عبدالحسین تیمورتاش ملقب به معززالملک و سردار معظم خراسانی فرزند کریم‌دادخان امیر منظم در حدود سال 1260 شمسی در بجنورد چشم به جهان گشود. بعد از گذراندن تحصیلات مقدماتی و آموزش سوارکاری و تیراندازی، به منظور فراگیری زبان روسی عازم عشق‌آباد شد و سپس به همراه پدرش رهسپار پترزبورگ گردید و با ورود به مدرسه نظام آن شهر که مخصوص پولدارها و درباریان بود، در رشته امور نظامی به تحصیل پرداخت. پس از اتمام تحصیل و بازگشت به ایران به عنوان مترجم در وزارت امور خارجه مشغول کار شد و پس از اعلام سلطنت محمدعلی میرزا، تیمورتاش عضو هیاتی بود که می‌بایست پادشاهی او را به چند کشور اروپایی اعلام نمایند.

 پس از بازگشت از اروپـا از وزارت خـارجـه کـنـاره‌گیری کرد و از سوی پدرش نایب‌الحکومه  بلوک جوین شد.
تیمورتاش به دنبال فتح تهران در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی به عنوان جوان‌ترین وکیل از خراسان به مجلس راه یافت و بعد از تعطیلی مجلس دوم به ریاست قشون خراسان انتخاب شد و در انتخابات دوره سوم از قوچان به مجلس راه پیدا کرد.

سال 1298 از سوی وثوق‌الدوله به حکمرانی گیلان برگزیده شد. دوران حکمرانی تیمورتاش در گیلان مقارن با نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان بود و دولت مرکزی برای مقابله با نیروهای انقلابی نهضت، سردار معظم خراسانی را راهی منطقه کرد. تاریخ‌نگاران حکومت سردار معظم را در گیلان حکومت ترور، آدم‌کشی، عیاشی و مشروب‌خواری خوانده‌اند.1 بنا به مستندات، تیمورتاش در جریان اعدام دکتر حشمت جنگلی -یار و همراه میرزا کوچک‌خان - نقش داشته و بعد از اعدام دکتر حشمت وگسترش مجدد دامنه نهضت جنگل وی با صدور اعلامیه‌ای مردم گیلان را تـهـدیـد کـرد کـه هر گونه کمک و مساعدتی به نیروهای نهضت جنگل، اعدام و ضبط دارایی آنان را در پی خواهد داشت.2

تیمورتاش در دوره حکومت تقریبا یکساله خود در گیلان ظلم فراوانی نسبت به مردم منطقه روا داشت و در سایه ایجاد امنیت برای مردم گیلان از آنان اخاذی می‌نمود.3

وی سال 1300 در کابینه مشیر‌الدوله تصدی وزارت عدلیه را برعهده گرفت و سال بعد والی‌ کرمان و بلوچستان گردید و در سال 1302 در انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی مجددا از نیشابور به وکالت رسید. هنگام طرح اعتبار نامه‌اش در مجلس به دلیل اقداماتی که در گیلان انجام داده بود با مخالفت نماینده رشت روبه‌رو شد.  سال 1303 سردار معظم در کابینه سردار سپه به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب شد و در همان زمان تلاش خود را برای تغییر سلطنت آغاز کرد. سال بعد با آغاز سلطنت پهلوی، مراسم تاجگذاری رضاخان با کمک‌های بیدریغ تیمورتاش برگزار گردید و به پاس خدماتی که انجام داده بود از طرف رضاشاه به عنوان وزیر دربار برگزیده شد.  او در سال‌های نخست سلطنت رضا شاه در اوج اقتدار سیاسی بود و مرد شماره 2 کشور محسوب می‌گشت. اما این میدانداری و یکه‌تازی تا سال 1311 بیشتر دوام نداشت و در این سال مورد بی‌مهری رضا خان قرار گرفت.  از شهریور 1310 که تیمورتاش برای انجام پاره‌ای از مذاکرات درباره نفت به اروپا سفر کرد به تدریج در سراشیبی سقوط قرار گرفت. سال 1311 رسما از وزارت دربار برکنار شد و به اتهام سوءاستفاده مالی و ارتشاء به جریمه مالی، محرومیت از حقوق اجتماعی  و حبس محکوم گردید و در نهم مهر سال 1312 در زندان قصر به قتل رسید. وی مردی قدرت‌طلب، خستگی‌ناپذیر، پرکار، زیرک، باهوش و فاقد هرگونه اصول‌گرایی اخلاقی و مذهبی بود.4 او به زبان‌های روسی، فرانسه و انگلیسی تسلط داشت. تیمورتاش 2 بار ازدواج کرد که حاصل آنها 6 فرزند (سه دختر و سه پسر)‌ بود.

پا‌نوشت‌ها:
1. باقر عاقلی، تیمورتاش در صحنه سیاست ایران، تهران: جاویدان، 1371، ص 109
تی
2. محمود پاینده، دکتر حشمت جنگلی، تهران: شعله اندیشه، 1368 ، صص 156-157

3. محمد‌علی گیلک، تاریخ انقلاب جنگل، رشت: نشر گیلکان، 1371، ص 223.

4. شهریار زرشناس، نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران، تهران: کتاب صبح، 1384، صص 75 - 77.

 ویدا معزی‌نیا