کَتیرا

کَتیرا نام یک گیاه است.

آن روز که از مواد پاک کننده امروزی خبری نبود، سدر و کتیرا، در حیات بهداشتی جامعه، نقش عمده‌ای داشتند. هرچند که برای کتیرا، زمینه‌های استفاده دیگری نیز وجود داشت. این صمغ گیاهی گونه‌های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گَوَن می‌‌نامند. در متون طب سنتی این گیاهان با نام‌های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند. از تعداد زیادی از آنها صمغ کتیرا استخراج می‌‌شود که از نظر اقتصادی بسیار اهمیت دارند، زیرا کتیرا مورد مصرف دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بعضی از این گیاهان به علت جذب ماده سلنیوم از خاک سمی هستند و با پی بردن به وجود سلنیوم در این گیاهان به وجود اورانیوم در محل رویش آنها پی می‌‌برند. شیوه بهره برداری کتیرا صمغی است که از ساقه گون بر اثر فعالیت مکانیکی انسان بر روی آن به بیرون تراوش می‌‌کند. شروع بهره برداری معمولاً از اواخر فصل بهار است و شصت روز (تا اوایل شهریور ماه) ادامه دارد. بهره برداران ابتدا اطراف ساقه گون را خالی می‌کنند و سپس با تیغ‌های مخصوصی برش موازی با ساقه (موازی با آوندهای آبکش) ایجاد می‌‌کنند. شیرگون (کتیرا) پس از چند روز به مرور بر اثر برشی که به ساقه وارد شده به بیرون تراوش می‌‌کند و شیره در معرض نور آفتاب، آب خود را از دست می‌‌دهد و سفت می‌‌شود. بهره برداران بیست روز پس از برش به جمع آوری کتیرا می‌‌پردازند و این عمل را مجدداً تکرار می‌‌کنند. کتیرا به دو نوع مفتولی و خرمنی تقسیم می‌‌شود که عمده تولید کتیرای استان از نوع خرمنی است ولی به دلیل دشواری کار از تولید این محصول در استان کم شده که با تمهیدات لازم می‌‌توان میزان تولید را به میزان در خور توجهی افزایش داد. کتیرا 10 تا 15 درصد آب، 3 تا 4 درصد مواد معدنی و 3 درصد نشاسته دارد. در کتیرا به طور کلی دو نوع ماده مؤثر وجود دارد، یکی ماده‌ای است محلول در آب به نام تراگاکانتین و دیگری غیرقابل حل در آب که باسورین گفته می‌‌شود. تراگاکانتین متشکل از اسید گالاکتورونیک است که به قندهای گالاکتوز و کسیلوز متصل است

کتیــرا

کتیرا تراوه‌های صمغی سخت شده بوسیله هوا که به طور طبیعی یا بوسیله ایجاد شکاف از تنه و شاخه‌های گیاه Astragalus gossypinus fisch و برخی گونه‌های جنس Astragalus از خانوادۀ نخود Leguminosae بدست می‌آید.

نامهای گیاه (4ـ1):

لاتین: Astragalus gossypinus fisch

Syn: A. Nosackioides benth

فارسی: گون سفید، گون پنبه‌ای

عربی: کثیراء، قتاد، کثیراء بیضاء، مغلب العقاب

انگلیسی: Locoweed, Milk-Vetch, Astragal, Crow-Toe, Feal broom, Gum-Tragacanth plant

آلمانی: Astragel, Tragant

فرانسه: Astragale, Tragacanthe

جنس گون Astragalus حدود 800 گونه علفی یکساله و چند ساله دارد که اغلب گونه‌های آن انحصاری ایران است.

ریخت شناسی: گیاه Astragalus gossypinus fisch گیاهی است بوته‌ای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع 15ـ10 سانتیمتر. محور میانی برگهای مرکب در انتها نوک‌تیز به طول 5/3ـ5/1 سانتیمتر و راست، برگچه‌ها کشیده تا تخم مرغی پهن دارای پوشش متراکم از کرکهای سفید ظریف و کوتاه، در انتها خاردار گوشوارکها سه گوش، تخم مرغی و پوشیده از کرکهای زبر کوتاه و متراکم، گلها بدون دمگل، گل آذین کروی، برگک‌های سرنیزه‌ای تا کشیده، در نیمه فوقانی پوشیده از موهای کوتاه و ظریف، برگکچه‌ها وجود ندارد. کاسه گل پوشیده از موهای سفید، ظریف و متراکم، لبهای کاسه تا قاعده منقسم گردیده و در رأس برگشت یافته‌اند و گلها (گلبرگها) صورتی رنگند (5و4).

فرآوردۀ داروئی: کتیرا به شکل نوارهای نازک پهن به طول mm10×30 و ضخامت تا mm1 می‌باشد. بر روی این نوارها کم و بیش خمیده شیارهای ظریف و برآمدگی‌های متقاطع و متحدالمرکز وجود دارد. کتیرا به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد کمرنگ بدون بو، بدون طعم، در حرارت 50 درجه به راحتی به پودر تبدیل می‌شود و با افزودن آب به شکل ژل موسیلاژی در می‌آید (6).

زمان جمع‌آوری: کتیرا در نیمه دوم تابستان از گیاه 2 ساله بهره‌برداری می‌شود (3). خاک اطراف یقه گیاه را تا عمق cm5 خالی می‌کنند و در قسمت بدون حفاظ توسط یک چاقوی تیز، شکاف طولی ایجاد کرده سپس بوسیلۀ یک قطعه چوب شبیه گوه با فشار شکاف باز می‌کنند تا صمغ به راحتی تراوش شود به دو صورت عمده در بازار عرضه میگردد. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی‌شکل است و دیگری کتیرای سفید است که به شکل پارچه عریضی می‌باشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.

دامنۀ انتشار: گونه‌های کتیرا در اکثر نقاط ایران بویژه از ناحیه مرکزی به طرف غرب کشور پراکنده است، علاوه بر ایران در سوریه، عراق و ناحیۀ آناتولی گسترش دارد (6ـ1).

مواد متشکله: کتیرا از دو پلی‌ساکارید با سورین (Bassorin) و تراگاکانتین (Tragacanthin) تشکیل شده است. با سورین در آب متورم شده و به فرم محلول ویسکوز درمی‌آید. تراگاکانتین یک ترکیب محلول در آب است. وزن مولکولی کتیرا بالغ بر هشتصد هزار است.

موارد استعمال: کتیرا اثر درمانی معینی در پزشکی ندارد. در داروسازی به مصارف تهیه موسیلاژ و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرص‌های مختلف می‌رسد. بعلاوه چون داروئی است امولسیون دهنده جهت معلق نگهداشتن گردهای داروئی غیرمحلول در آب به کار می‌رود. کتیرا ممکن است به فرآورده‌های داروئی کم کننده وزن بدن و یا به عنوان ملین‌های افزاینده حجم به فرآورده‌های داروئی ضد یبوست اضافه شود. همچنین به عنوان نرم‌کننده و تسکین دهنده در فرآورده‌های آرایشی ـ بهداشتی و به عنوان سوسپانسیون‌کننده و امولسیون کننده و به هم چسباننده در صنایع داروئی مورد مصرف قرار می‌گیرد (7و2). مصارف صنعتی کتیرا خیلی زیاد است.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته کتیرا جهت مداوای سرفه، برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا توصیه شده است. افزون بر آن مالیدن آن بر روی مو مانع شقه شدن آن می‌دانستند (6ـ1). کتیرا کمی ملین و مسهل نیز هست.

مــراجع:

1. مظفریان. و. فرهنگ نامهای گیاهان ایران. تهران: نشر فرهنگ معاصر، 1375: 4ـ62.

2. Trease GE, Evans WC. Pharmacognosy. 14th ed. London: Bailliere tindall, 1996: 210-3.

3. زرگری. ع. گیاهان داروئی. تهران: انتشارات دانشگاه، 1368، ج 1، 662.

4. Biossier PE. Flora orientalis. Amsterdam: Reprinted by A. Asher and BV, 1975 (vol 2): 1872.

5. Chamberlain DF, Matthews VA. Astragalus L. In: Davis PH. (ed) Flora of turkey. Edinburgh: Edinburgh university press. 1970 (vol 3): 132-42.

6. British pharmacopoeia. London HMSO publication center. 1993 (vol 1): 679-81.

7. Robbers JE. Speedie MK, Tyler VE, Pharmacognosy and pharmacobiotechnology. Maryland: Williams & Wilkins, 1996: 41-2

گَوَن کَتیرا یا گون پنبه‌ای یا گون سفید (نام علمی: Astraglus gossypinus) یکی از گیاهان است.

گیاهی است بوته‌ای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر.

گون کتیرا در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.

تراوه‌های این گیاه کتیرا نام دارد

کتیرا عبارت است از ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه آستراگالوس گومی فرا که آن را تحت عنوان گوم تراگاکانت یا گون می شناسند. گیاه مولد کتیرا نبات کوچکی است به ارتفاع یک متر بومی آسیای صغیر، ایران ، سوریه و یونان. در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلولهای اشعه مرکزی و سلولهای پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ می شود،فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف می گردد. صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت می گردد. شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده است دارد.

کتیرای نوع خوب از شکاف دادن ساقه های اصلی و شاخه های قدیمی حاصل می شود. کتیرا به صورت ورقه ای، روبانی، تکه ای و مفتولی بوده و هر چه زمان خشک شدن صمغ ترشح شده کوتاهتر باشد به همان نسبت کتیرای حاصل سفیدتر و شفاف تر خواهد بود و کتیراهای درجه 2و3 دارای رنگ کدر می باشند. کتیرای صادرشده از بنادر خلیج فارس به نام کتیرای ایرانی موسوم بوده و در نوع خود از بهترین ها است. کتیرا دارای 15-10% آب،4-3%مواد معدنی و 3% نشاسته است. کتیرا دارای باسورین (که کمپلکسی از اسیدهای پلومتوکسی است) می باشد.باسورین که 70-60%کتیرا را تشکیل می دهدشامل گالاکتورونیک اسید متصل به قندهای گالاکتوز و گزیلوز         می باشد. باسورین جسمی است که در آب، بخصوص درآب سرد غیر محلول ولی به خوبی در آن متورم می شود.

کتیرا همچنین دارای تراگاکانتینکه جسمی محلول و از سه ملکول اسید گلوکورونیک و یک ملکول آرابینوزتشکیل می شود است که بر اثر هیدرولیز به l-آرابینوز، l- فوکوزD-گزیلوز، D-گالاکتوز و D- گالاکتورونیک اسید تبدیل می شود. کتیرا با جذب رطوبت به صورت لعاب چسبنده ای در می آید که ذرات نشاسته در داخل آن محسوس است. ُصمغ کتیرا در ضمن حاوی مقادیر کمی سلولز و پروتئین می باشد و وزن ملکولی آن در حدود 840 هزار است.

کتیرا در صنایع داروسازی به عنوان یک عامل امولسیون کننده، سوسپانسیون کننده و عامل افزاینده و ویسکوزیته و تهیه مسیلاژ مصرف دارد. در ساخت کرم ها، ژل ها و امولسیون ها با غلظت مختلف بسته به کاربرد فرمولاسیون و نوع صمغ مصرف می شود.

در فرآورده های آرایشی و بهداشتی نیز به عنوان قوام دهنده، سوسپانسیون کننده و عامل تشکیل فیلم مصرف دارد. کتیرا در تهیه مواد آرایشی ( محلولهای نرم کننده دست ) مصرف دارد.

اگر لعابهای مناسب مخلوط به مو مالیده شود از دو تا شدن مو جلوگیری می کند.در ساخت فیکساتیوهای مو چه به صورت محلولهای آبی ساده، چه به صورت کرم های امولسیفیه مصرف دارد. در لو سیونهای آراینده موی سر جهت خانم ها به کار رفته، در ساخت فرآورده های میک آپ به عنوان عامل سوسپانسیون کننده مصرف دارد و همچنین در خمیردندان ها، کرم های دست و مسیلاژها بکار می رود.

صمغ کتیرا یک عامل تحریک کننده  نبوده و نباید عامل حساسیت زا تلقی شود. از نظر درماتولوژی بی ضرر بوده و یک نرم کننده است.

Moshkriz.blogfa.com

کتیرا از گیاهی به نام گون به دست می آیدکه بیشتر در مناطق کوهستانی و نسبتا مرتفع می روید.کتیرا سرشار از پلی ساکاریدهاست . پلی ساکارید آرابینوگلاکتانت برای بالا بردن ایمنی سلول های پیاز مو در برابر باکتری ها موثر است و بیش از 5000 سال است که توسط بشرشناخته شده و در طب سنتی ایران جهت تقویت موی سر استفاده می شود . کتیرا قادر است روی سطح مو یک لایه ی نازک تشکیل دهد که ماده طبیعی بسیار مناسبی برای حالت دادن مو می باشد. ژل کتیرای انس برای پیشگیری از موخوره و ترمیم موهای آسیب دیده موثر است . این ژل حاوی گلیسیرین بوده و می تواند درخشندگی و لطافت خاصی به مو های شما ببخشد

محصولات کتیرا

کتیرا از گیاهی به نام گون به دست می آیدکه بیشتر در مناطق کوهستانی و نسبتا مرتفع می روید.کتیرا سرشار از پلی ساکاریدهاست . پلی ساکارید آرابینوگلاکتانت برای بالا بردن ایمنی سلول های پیاز مو در برابر باکتری ها موثر است و بیش از 5000 سال است که توسط بشرشناخته شده و در طب سنتی ایران جهت تقویت موی سر استفاده می شود . کتیرا قادر است روی سطح مو یک لایه ی نازک تشکیل دهد که ماده طبیعی بسیار مناسبی برای حالت دادن مو می باشد. ژل کتیرای انس برای پیشگیری از موخوره و ترمیم موهای آسیب دیده موثر است . این ژل حاوی گلیسیرین بوده و می تواند درخشندگی و لطافت خاصی به مو های شما ببخشد

نقش عملیات کتیراگیری در کنترل روانآب

نویسنده:

[ اقبال محمدی ] - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان کردستان

خلاصه مقاله:

استان کردستان با سطحی معادل 2/8 میلیون هکتار دارای هفت حوزه آبخیز اصلی (خروجی مستقل) می باشد که 1/137 میلیون هکتار آن را مراتع در برگرفته و از سطح مراتع مذکور حدود 880936 هکتار آن را گون با تیپ غالب بر بر گرفته است. گون گیاهی خاردار چند ساله، درختچه ای از تیره لگومینوز است که در ترکیب پوشش گیاهی حوزه های آبهیز می توان آن را لشکر مخلص حفاظت خاک به حساب آورد که ضمن پناه دادن گیاهان خوشخوراک و حفظ بقای آن با ریشه عمیق خود به شرایط سخت اکولوژیکی مقاوم و در نفوذپذیری خاک موثر است . تصور بعضی مسئولین مبنی بر تخریب منابع طبیعی بر اثر کتیراگیری به روش سنتی، انجام این تحقیق را ضروری و ایجاب نمود. در این تحقیق ابتدا با توزیع و تکمیل پرسشنامه اطلاعات لازم از بهره برداران جمع آوری شد با توجه به اهداف اصلی تحقیق در یک طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی (سه تیمار و سه تکرار) نقش عملیات کتیراگیری (چال های ایجاد شده در حین بهره برداری) در نفوذ دادن آب در خاک و حفظ رطوبت و کنترل روانآب و جریان سطحی بررسی شد. نتایج نشان میدهد در شرایط بهره برداری، در روش علمی ضریب رواناب 35/23 درصد و در روش سنتی 44/82 درصد و در پلانهای شاهد 55/57 درصد می باشد. به عبارتی دیگر ارتفاع کل رواناب در پلات شاهد 137/53 و در پلات سنتی 110/97 و در پلات علمی 87/2 میلیمتر وبده که در مقایسه با بارندگی سالیانه 247/6 میلیمتر روش علمی حایز اهمیت است.

کلمات کلیدی:

روانآب ، چاله کنی ، گون ، کتیرا گیری ، استان کردستان و منابع طبیعی

بررسی کاربرد سیر به عنوان نگهدارنده در صنایع رب گوجه‌فرنگی

تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که سیر، یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی، دارای خواص بارز ضد میکروبی است. در تحقیق حاضر، اثر سیر به عنوان نگهدارنده در رب گوجه‌فرنگی، مورد بررسی قرار گرفته است. فرآورده‌های گوجه‌فرنگی و از جمله رب گوجه‌فرنگی با 3/4= pH در گروه مواد غذایی اسیدی قرار دارند. بنابراین شاخص استریلیزاسیون تجاری در مورد این ماده غذایی، از بین رفتن باکتری باسیلوس کواگولانس است. سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر به نحوی به محیط کشت TSB (Trypticase Soy Broth) و رب گوجه‌فرنگی اضافه شد که سری غلظت زیر بر حسب درصد حجمی حاصل شد:0/3، 5/2، 0/2، 5/1، 0/1، 75/0، 5/0، 25/0، 125/0. سپس از سوسپانسیون میکروب با غلظت‌ نهایی 106×1 میکروارگانیسم در هر میلی‌لیتر به ظروف محتوی مواد فوق اضافه شد. پس از گرمخانه‌گذاری به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی‌گراد، مواد فوق در پلیت‌های محتوی کشت(NA (Nutrient Agar کشت داده شدند. پلیت‌های تهیه شده به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی‌گراد گرمخانه‌گذاری شدند. نتایج به صورت رشد یا عدم رشد پرگنه‌ها در سطح محیط کشت جامد قابل مشاهده بودند و با نمونه‌های شاهد مقایسه شدند. حداقل غلظت مهاری (MIC) در مورد سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر در رب گوجه‌فرنگی به ترتیب عبارت بودند از: 3 درصد و 5/. درصد. همچنین در این تحقیق اثر سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر بر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی و طعم رب گوجه‌فرنگی مورد بررسی قرار گرفت.

سیر تازه و عصاره کلروفرمی سیر به مقادیر حداقل غلظت مهاری، بر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی رب گوجه‌فرنگی تأثیر معنی‌داری نداشتند، اما تغییر ایجاد شده در طعم رب گوجه‌فرنگی بسته به سلیقه شخصی افراد، مطلوب یا نامطلوب ارزیابی شد.

آویشن Thymus

آثار فارماکولوژیک : اثر ضد سرفه و خلط آور و ضد اسپاسم این گیاه در مطالعات بر روی حیوانات از عمده ترین آثار آن بوده اند . مقدار مصرف : 11- 4 گرم بصورت دم کرده 3 بار در روز منع مصرف و عوارض جانبی : از مصرف روغن فرار آویشن به صورت خوراکی باید خود داری نمود و فقط به صورت استعمال خارجی کاربرد دارد و علایم مسمومیت با این گیاه و با روغن فرار آن تهوع ، استفراغ ، درد معده ، سرگیجی و در نهایت تشنج ، اغما و کلاپس قلبی تنفسی می باشد.

آویشن Thymus Vulgaris L مشخصات گیاه : درختچه ای کوتاه و پر شاخه است . شاخه های علفی آن پوشیده از برگ هایی در قسمت فوقانی ساقه است . گل های سفید ریز آن به طور چتری و منفرد می رویند . میوه آن فندق چهار قسمتی است . گیاه آویشن گیاهی است علفی با ساقه های کرکدار و سفید از خانواده نعناع (Lamiasceae) که سرشاخه های گل دار و برگ ، آن قابل استفاده می باشد . موارد استفاده : دم کرده آن به هضم غذا کمک می نماید و ضد سرفه و خلط آور است و در برونشیت ، سیاه سرفه و التهاب دستگاه تنفس فوقانی استفاده می گردد . آویشن کوهی یکی از گیاهان زیبا و معطر : آویشن کوهی یکی از گیاهان زیبا و معطر است که در اکثر مناطق معتدله رویش دارد. نمونه اهلی این گیاه آویشن شیرازی است که بصورت کشت داده شده مورد بهره برداری قرار می گیرد و در شیراز کشت می شود.از نظر شکل ظاهری و طعم این دو نوع آویشن با هم فرق دارند. البته خواص درمانی آویشن کوهی بسیار بیشتر از آویشن شیرازی است. این گیاه بوی بسیار مطبوع و مزه تندی دارد و به خاطر خاصیتش در شدت دادن به جریان خون، به هر عضوی که مالیده شود خون به آن طرف سرازیر می شود. برای ریزش مو، جوشانده این گیاه استفاده می شود تا جریان خون را در آن قسمت بیشتر کرده و پیاز مو تغذیه شود.این گیاه داروی بسیار خوبی برای دستگاه تنفسی و بیماریهایی از قبیل زکام، برونشیت، آسم، گریپ و .... است. همچنین این گیاه داروی خوبی برای معده می باشد و ناراحتیهای معده را از نظر هضم، نفخ به طور کلی برطرف می کند. این گیاه از جمله گیاهان نیروزا است و همچنین ضد ترشح و ضد عفونت نیز می باشد. برای مصرف این گیاه تقریباً ۱٠ گرم آن را با یک لیتر آب مخلوط می کنند و به صورت جوشانده مورد استفاده قرار می گیرد که مصرف خوراکی دارد.  جوشانده ٥٠ گرم از این گیاه به علاوه یک لیتر آب به صورت غلیظ برای مصرف موضعی مورد استفاده قرار می گیرد. آویشن باغی یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و ادویه‌‌ای است. تیموس (Thymus) کلمه‌ای یونانی و به معنای شجاع است. مردم یونان باستان این گیاه را نماد شجاعت میدانسته‌اند. از آویشن باغی در اکثر فارماکوپه‌های (دارونامه‌ها) معتبر به عنوان یک گیاه دارویی نام برده شده و خواص درمانی آن بر شمرده شده است.  آویشن باغی  خصوصیات گیاه شناسی آویشن باغی گیاهی خشبی، چند ساله و متعلق به خانواده نعناع (Lamiaceae)میباشد. منشأ این گیاه نواحی مدیترانه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه متفاوت و بین 20 تا50 سانتی‌متر است.برگها کوچک، متقابل و کم و بیش نیزه‌ای شکل بوده و پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ است. گلها کوچک، سفید، ارغوانی یا صورتی است که در قسمت فوقانی ساقه‌هایی که از بغل برگها خارج میشوند روی چرخه‌هایی به صورت مجتمع پدیدارمیشوند. آرایش گل در گیاه آویشن باغی میوه دراین گیاه فندقه به رنگ قهوه‌ای تیره بوده و طول آن یک میلی‌متر است. داخل میوه‌ 4 دانه به رنگ قهوه‌ای تیره وجود دارد. وزن هزار دانه 25/0 تا 28/0 گرم است. مواد مؤثره پیکر رویشی آویشن باغی حاوی مواد مؤثره واز نوع اسانس میباشد. اسانس این گیاه زرد رنگ بوده و مقدار آن بین 1 تا 2 درصد متغیر است. مهمترین اجزاء تشکیل دهنده اسانس را تیمول، کارواکرول و پاراسیمول تشکیل میدهد. پیکررویشی همچنین حاوی تانن، فلاونوئید، ساپونین و نیزمواد تلخ میباشد. اثر درمانی  مواد مؤثره آویشن باغی خلط آور بوده و برای معالجه سرفه مورد استفاده قرار میگیرد. از تنتور و عصاره‌های الکلی پیکررویشی این گیاه برای معالجه سرفه، گلودرد، برونشیت و آسم استفاده فراوان میشود. سایر کاربردها مواد مؤثره آویشن باغی درصنایع غذایی به مقادیر فراوان کاربرد دارد. از تیمول و کارواکرول آن بعنوان نگهدارنده مواد غذایی درصنایع غذایی استفاده میشود. اسانس آویشن باغی همچنین خاصیت شدید ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد. از مواد مؤثره این گیاه در صنایع آرایشی و بهداشتی و در تهیه کرم‌ها، عطرها، لوسیونها، دهانشویه‌ها و پماد استفاده میشود. مواد مؤثره آویشن باغی نیز از ترکیبات ضد ریزش مو در عصاره‌های گیاهی مورد استفاده در شامپو میباشد. از اسانس این گیاه به عنوان آروماتراپی (درمان با مواد معطر) استفاده شده و درخمیر دندان نیز به عنوان یک ماده ضد باکتری مورد استفاده قرار میگیرد. فرآورده‌ها از این گیاه داروهایی به شکل شربت، قرص مکیدنی، بخور، قرص، اسانس و همچنین ترکیبات آروماتراپی تهیه میشود. از عصاره‌های آبی، آبی – الکلی و پروپیلن گلایکولی آویشن باغی نیز در تهیه شامپو،‌کرم، پماد و دیگر فرآورده‌های استفاده فراوان میشود 2007m.blogsky.com

.گل زوفا با نام علمی Hyssopus officinalis

گل زوفا با نام علمی Hyssopus officinalisنحوه استفاده : در ذیل خواهد آمد
خواص : گل زوفا با نام علمی Hyssopus officinalis
زوفا از کلمه یونانی آزوب به معنای گیاه مقدس گرفته شده است و یکی از مهمترین ۱۳۰ گونه گیاهی است که برای معطر کردن نوشابه ها در قدیم بکار می بردند . زوفا یکی از مهمترین گیاهان دارویی و ادویه ای به شمار می رود . در اکثر فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی زوفای به عنوان دارو یاد شده است .
از دم کرده پیکر رویشی این گیاه برای درمان بیماریهای مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه ، سیاه سرفه ، برونشیت و آسم استفاده می شود . مواد موثرة این گیاه سبب افزایش فشار خون ، هضم غذا و همچنین کاهش تورم می شود . زوفا اگر چه کمی تلخ مزه است ولی به عنوان طعم دهندة مواد غذایی و همچنین در تهیه تهیة سس مورد استفاده قرار می گیرد .
اسانس زوفا خاصیّت ضد قارچی و باکتریایی دارد . این اسانس در صنایع کنسرو سازی ، نوشابه سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد .به علت نوش فراوانی که در گلهای این گیاه به وجود می آید در ردیف گیاهان مولّد عسل قرار دارد . عسل حاصله از آن کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است .
زوفا در سطوح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا عمدتاً در روسیه ، بلغارستان ، مجارستان ، ایتالیا ، اسپانیا ، فرانسه و در کشمیر هند کشت می شود . بقراط آن را برای پلوپزی تجویز می کرد . دیوسکوریدس آن را همراه با سداب برای آسم و آبریزش مفید می دانست .

مشخصات گیاه شناسی
زوفا گیاهی خشبی و چند ساله است . منشأ این گیاه آسیای صغیر گزارش شده و از دریای خزر تا دریای سیاه و همچنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه می روید . Hyssopus Officinalis چهار زیر گونه دارد .مهمترین آنها زیر گونه Officinalis و زیرگونه Subsp. Canescens می باشند .

این دو زیرگونه در اکثر نقاط جهان به خصوص در اروپای مرکزی می رویند . سطح برگها و ساقه های زیر گونه Officnalis کاملاً صاف چهارگوش ، مستقیم ، ارتفاع آن متفاوت و بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر است . پای ساقه ( قسمب تحتانی ) چوبی و قهوه ای رنگ و از انشعابهای فراوانی برخوردار است ، ولی قسمت فوقانی آن نرم و سبز رنگ می باشد .

برگهای صاف ، فاقد دندانه ، باریک ، کشیده و کم و بیش نیزه ای شکل و رنگ آن سبز روشن است . برگها به طول ۲ تا ۴ سانتی متر و به عرض ۵/۰ تا ۱ سانتی متر که در طول ساقه به صورت متقابل ( به شکل صلیب ) قرار می گیرند. هر دو طرف پهنک پوشیده از حفره های محتوی اسانس است . برگهای حاوی کوتیکول نسبتاً ضخیمی می باشند که از خصوصیات گیاهان مناطق گرم و خشک است .
گلعا در نواحی فوقانی ساقه هایی به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر به صورت چرخه هایی مجتمع که هر چرخه مرکب از هفت تا نه گل می باشد تشکیل می شوند . گلها آبی ، صورتی یا سفید رنگ هستند . رنگ گل در ترکیبات تشکیل دهندة اسانس هیچ گونه تاثیری ندارد . میوه ، فندقة چهار قسمتی و رنگ آن سیاه یا قهوه ای تیره و قسمت میانی آن کمی برجسته بوده و میوه کم و بیش به شکل مثلث است .
مقدار اسانس در پیکر رویشی زوفا متفاوت و بین ۳/۰ تا ۱ درصد می باشد . مهمترین ترکیبات تشکیل دهندة اسانس را (( پینوکامفن )) ( ۵۰ درصد ) تشکیل می دهد ، از ترکیبات مهم دیگر اسانس می توان از (( آلفا وبتاپینن )) ، (( کامفن )) والکلهای سزکویی ترپن نام برد .

پیکر رویشی این گیاه همچنین حاوی فلاونوئید ، تانن ( ۵ تا ۸ درصد ) مواد تلخ ( ۳ تا ۶ درصد ) و مواد دیگری مانند (( دیوزمین )) (( هیسوپین )) و ترکیبات موسیلاژی است اسانس تلخ ، تند خشک و اندکی گرم کننده است . رویش بذر زوفا در خاکهای مرطوب و در درجه حرارت مناسب امکان پذیر است . اگر بذرها در اوایل بهار کشت شوند پس از دو تا سه هفته سبز می شوند .

چون بذرها سبک و کوچک هستند ، پس از رسیدن در فصل تابستان از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند . تعدادی از این بذرها ممکن است در فصل پائیز و تعدادی در فصل بهار سال بعد رشد کنند از این رو گیاهان از رشد و نمو یکسانی برخوردار نخواهند بود و برداشت آنها توسط ماشین با مشکل مواجه خواهد شد .
رشد اولیة زوفا کند است . در سال اول رویش ، اولین گلها در اواخر خرداد و اوایل تیر ماه ظاهر می شوند گیاهان از سال دوم از اوایل خرداد به گل می روند . اگر پس از اولین برداشت ، شرایط اقلیمی مناسب باشد گیاهان ممکن است در اواخر تابستان ( شهریور ) مجدداً به گل بروند .ابتدا میوه های قسمت تحتانی گیاه می رسند و به تدریج به طرف قسمتهای فوقانی ساقه ادامه می یابند . زوفا پنج تا هفت سال عمر می کند .

۹۷۸۳۴۷۰۴۵۸۹۵۸۰۵۴۴۵.jpg
خواص درمانی
عمدتاً به عنوان خلط آور در برونشیت ، سرفه های شدید و آسم مصرف می شود . اما ضد نفخ و قولنج هم هست و در گذشته با انجیر برای رفع یبوست بکار می رفت ، محرک تعریق در انفلونزا و سرما خوردگی است گل ها در تابستان جمع آوری می شود .
از عصاره روغنی به عنوان مرهم سینه مقدار ۱۰ قطره در ۲۰ میلی لیتر روغن بادام یا آفتابگردان ریخته و در برونشیت و سرفه های شدید بکار می برند با آویشن و اکالیپتوس به خوبی قابل ترکیب است
۱. Txmus vulgaris
۲. Eucalyptus glo bulus
روغن زوفا را در موارد خستگی عصبی،مالیخولیا یا اندوه شدید ۵ تا ۱۰ قطره به آب وان اضافه می کنند
خلط آور ، ضد نفخ ، شکل دهنده عروق محیطی ، محرک موضعی ، ضد ویروس ایدز Hiv ، ضد اسپالسم
از دم کرده بخش هوایی زوفا در مراحل اولیه سرماخوردگی و آنفلوانزا محلول داغ بنوشید ، برای ناراحتی های گوارشی و اختلال عصبی کار معده مفید است .
تنتور زوفا همراه با سایر گیاهان خلط آور مانند شیرین بیان ، زنجیل شاهی و آنتیون برای برونشیت و سرفه های مقاوم مصزف می شود .
۳.Glycyrrhiza
۴. inula spp
۵.Pimpinella anisum
شربت زوفا برای سرفه از قسمت هوایی یا گل های زوفا تهیه می شود و برای سرفه های مقاوم و ضعف ریه با شیرین بیان یا گل ماهور مخلوط می کنند .
۶.Ver bascum thpsus

نیازهای اکولوژیکی
مناطق خشک و گرم و نواحی جنوبی تپه ها ، مناطق مناسبی برای کشت زوفا می باشند . این گیاه به خشکی مقاوم است ولی در آغاز رویش و همچنین پس از اولین برداشت به آب کافی نیاز دارد . پس از اولین برداشت چنانچه شرابط اقلیمی مناسب باشد به خصوص اگر آب کافی در اختیار گیاه باشد ( در اواخر تابستان ) گیاهان مجدداً به گل می روند .
زوفا به خاک خاصّی نیاز ندارد و تقزیباً در هر نوع خاک حتی خاکهای شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی رشد می کند .
برای کشت این گیاه می توان از مناطق بیابانی استفاده کرد . در سطوح وسیع کشت از خاکهایی با بافت متوسط که حاوی ترکیبات کلسیم هستند باید استفاده کرد . ماسه های بسیار نرم ( ماسه های بادی ) و خاکهای اشباع از آب برای کشت زوفا مناسب نیستند .
(( PH )) خاک برای زوفا بین ۵ تا ۵/۷ مناسب است .

تناوب کاشت
زوفا پنج تا هفت سال عمر دارد . در این مدت تمام نیازهای گیاه توسط زمینی که در آن کشت می شود باید برطرف گردد . از این رو انتخاب زمینی مناسب برای کاشت این گیاه ضرورت دارد .

علفهای هرز در رشد ، نموّ و مقدار مواد مؤثّره زوفا تاثیر منفی بر جای می گذارد . مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاه ضروری است . زوفا را با گیاهانی مانند غلات ، خردل و ذرّت می توان به تناوب کشت کرد . کاشت این گیاه در زمینهایی که به مقدار زیادی از علف کشهای یا ماده مؤثرة تریازین استفاده شده است مناسب نیست .
تناوب کشت زوفا با گیاهانی که بذر آنها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند ( مانند رازیانه ، گشنیز … ) و همچنین تناوب با گیاهان ریشه ای ( مانند یونجه ، شبدر و … ) مناسب نیست . زیرا این گیاهان در گسترش بیماریها مؤثرند .
زوفا را می توان چهار تا پنج سال متوالی در یک قطعه زمین کشت کرد . پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
موادّ و عناصر غذایی مورد نیاز
زوفا را می توان در هر نوع خاکی حتی خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی کشت کرد . ولی برای کشت در مقیاس وسیع و افزایش مواد مؤثره عناصر و مواد غذایی کافی در خاک ضرورت دارد . افزودن کودهای حیوانی به زمینهایی که زوفا کشت می شود مناسب نیست ، ولی کتربردهای کودهای شیمیایی به مقادیر مناسب ، در تولید مواد موثره تاثیر فراوانی دارد . قبل از کاشت و در فصل پائیز همراه با شخم توصیه می شود ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر ، ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه شود . فصل بهار قبل از کشت ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار ازت باید به خاک اضافه شود .
با افزایش سن گیاه نیاز آن به ازت زیاد می شود . به طوری که افزودن کودهای ازت به خاک گیاهان چند ساله سبب بهبود رشد و افزایش کمیّت و کیفیّت مواد مؤثرة زوفا می شود . مقدار ازت به شرایط اقلیمی رویش گیاهان بستگی دارد از این رو هر سال در فصل بهار ۶۰ تا ۹۰ کیلو گرم در هر هکتار ازت باید به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد . محلولهای غذایی سبب تسریع در رشد ، افزایش عملکرد پیکر رویشی ، و افزایش مواد مؤثرة زوفا می شوند.

آماده سازی خاک
پس از برداشت گیاهانی که با زوفا تناوب کشت شده اند باید بقایای آنها را جمع آوری کرد . فصل پائیز پس از افزودن کودهای شیمیایی باید شخم عمیقی زده شود . در فصل بهار بستر خاک را باید برای کشت گیاه آماده کرد .
هنگام کاشت ، خاک باید مرطوب و زمین فاقد هرگونه پستی و بلندی باشد . بدین جهت شخم در فصل بهار مناسب نیست زیرا از رطوبت خاک بشدت کاسته می شود و رویش گیاهان با مشکل مواجه می سازد .

تاریخ و فواصل کاشت
اوایل بهار ( نیمه دوم اسفند ) زمان مناسبی برای کشت زوفاست . تأخیر در کاشت مناسب نیست و سبب کاهش جوانه زنی بذرها می شود . فاصله بین ردیفها به روش برداشت محصول و نوع ماشینهای برداشت بستگی دارد و معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر مناسب است .

عمق بذر زوفا در موقع کاشت باید یک تا دو سانتی متر باشد . کشت در اعماق بیشتر مناسب نیست ، زیرا نه تنها تمام بذرها سبز نمی شوند بلکه سبب عدم یکسانی در جوانه زنی آنها گشته و برداشت مکانیزه را با مشکل مواجه می کند . تعداد بذر در هر متر طول ردیف ۱۲۰ تا ۱۵۰ عدد و مقدار بذر برای هر هکتار زمین به کیفیت آن بستگی دارد و بین سه تا پنج کیلو گرم مناسب است . تراکم مطلوب ۷۰ هزار بوته در هکتار است .

روش کاشت
از آن جایی که بذرهای زوفا قوة رویشی مناسبی دارند ، کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی داشته و در اکثر کشورها برای کشت زوفا از این روش استفاده می شود . کشت زوفا به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف کار انجام می گیرد پس از کاشت ، زمین را باید آبیاری کرد .
چنانچه این گیاه در شیبها کشت می شود ، جهت ردیفها باید برخلاف جهت شیب زمین باشد . در گذشته در برخی از کشورها تکثیر زوفا به روشهای غیر مستقیم ( کشت در خزانه ) و یا حتی به روش رویشی انجام می گرفته است . ولی در حال حاضر در اکثر کشورهایی که این گیاه کشت می شود برای تکثیر ، از روش مستقیم استفاده می شود .

مراقبت و نگهداری
مبارزه شیمیایی با علفهای هرز به تنهایی کافی نیست و وجین مکانیکی به همراه استفاده از علف کشها بسیار مناسب است . قبل از کاشت و یا پس از کاشت و قبل از رویش بذر می توان از علف کش مرکازین به مقدار سه تا چهار کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد . این علف کش پس از دو ماه اکثر علفهای هرز زمین را از بین می برد .
چنانچه فصل بهار هوا گرم و کم باران باشد کاربرد علف کش مرکازین مناسب نیست و تاثیر نامناسبی روی زوفا خواهد داشت . در این صورت قبل از رویش گیاهان می توان از علف کش یک درصد گلون و یا گراماکسون به صورت محلول پاشی علیه علفهای هرز استفاده نمود .
در سال اوّل رویش هنگامی که ارتفاع گیاهان به ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر برسد ، می توان از علف کش آفالون به مقدار ۱ تا ۵/۱ کیلوگرم در هکتار یا مرکازین به مقدار ۵/۱ تا ۳ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد .

برای مبارزه با علفهای هرز گیاهان چند ساله ( از سال دوم به بعد ) در اوایل بهار ، قبل از رویش مجدد گیاهان می توان از لف کش مرکازین به مقدار پنج تا شش کیلوگرم در هکتار استفاده نمود .
سانتی متر می رسد می توان از علف کش آفالون به مقدار ۵/۱ تا ۵/۲ و یا مرکازین به مقدار دو تا چهار کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد .
کاربرد علف کش سیس ۶۷ به مقدار ۲۰ کیلوگرم در هکتار یا کاراگارد به مقدار پنج تا هفت کیلوگرم در هکتار علیه علفهای هرز چند ساله که دارای ریزوم ، پیاز یا غده هستند نتایج مطلوبی به دنبال دارد . پس از استفاده از این علف کش ممکن است رشد و نمو زوفا کمی کند شود . ولی گیاهان پس از مدتی به رشد مطلوب و عادی خود ادامه می دهند . در زمینهایی که زوفا کشت می شود ممکن است .

گیاهانی مقاوم به علف کشها وجود داشته باشند . این گیاهان نه تنها رشد زوفا را دچار مشکل می سازند بلکه بر کیفیّت اسانس زوفا تاثیر منفی می گذارد . از این رو لازم است خاک فواصل بین ردیفها و حتی المقدور گیاهان را برگردان کرد ، تا علاوه بر وجین علفهای هرز مقاوم ، تهویه خاک نیز انجام گیرد . این عمل سبب تسریع در رشد و نمو زوفا می شود .
اخیراً برای مبارزه با علفهای هرزی که به علف کشها مقاوم شده اند پس از اولین برداشت از محلول رگلون یک درصد استفاده می شود ( از این علف کش برای علفهای هرز زوفاهای چند ساله استفاده می شود ) . چنانچه استفاده از مرکازین در فصل بهار امکان پذیر نباشد اوایل اُردیبهشت ماه می توان از داکتال به مقدار ۲۰ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.زمان مناسب رای وجین مکانیکی علفهای هرز ایام گلدهی است.سوزاندن علفهای هرز نیز در بعضی مواقع نتایج مطلوبی به همراه دارد سفیدک پودری یکی از بیماریهای قارچی است که خسارت سنگینی را به محصول وارد می کند . از نشانه های این بیماری سفید شدن سطح برگهاست که در نهایت منجر به مرگ گیاه می شود .
برخی آفتها ( مانند تریپس ) ممکن است صدمه های سنگینی به گیاه وارد آورند . این آفتها سبب چروکیده شدن برگها و کاهش محصول می شوند . برای مبارزه با آنها قبل از گلدهی از آفت کشهایی که موادّ مؤثرة آنها را دیکلرفوس ( ۱/۰ درصد ) ، دی متوات ( ۱/۰ درصد ) و یا موینفوس ( ۱/۰ – ۲ درصد ) تشکیل می دهند می توان استفاده نمود .
برداشت محصول
اگر هدف از کاشت زوفا استفاده از پیکر رویشی آن برای ادویه باشد ، اوایل گلدهی باید برداشت شوند . اگر به منظور استخراج اسانس کشت شده باشند ، گیاهان را در مرحلة گلدهی کامل ( اوایل تابستان ) باید برداشت کرد .
برداشت اندامهای مورد نظر گیاه باید از ناحیه فوقانی ساقه های چوبی صورت گیرد . چنانچه ساقه های چوبی با سایر قسمتهای مورد نظر مخلوط شوند نقش موثری در کاهش کیفیت اسانس زوفا دارد . اگر هنگام برداشت ، هوا خشک باشد و آفتاب شدید نتابد ، پیکر رویشی برداشت شده را می توان برای مدتی روی زمین قرار داد و پس از کاهش رطوبت ، آنها را به خشک کن منتقل کرد . دمای مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی با استفاده از خشک کنهای الکتریکی ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد است . اندامهای خشک شده را باید بسته بندی و در مکان مناسب انبار کرد .
عملکرد پیکر رویشی در سال اول دو تا سه تن در هکتار و در سال دوم شش تا ده تن در هکتار ( وزن تازه گیاه ) که از آن به ترتیب ۴/۰ تا ۸/۰ و ۵/۱ تا ۲ تن پیکر رویشی خشک حاصل می شود . از هر هکتار زوفای کشت شده ۸ تا ۱۵ کیلوگرم اسانس استحصال می شود .

جمع آوری بذر
در اواخر تابستان ( اوایل شهریور ) هنگامی که بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد بذرها رسیدند زمان مناسبی برای جمع آوری بذر زوفاست . خشک کردن بذرها با استفاده از خشک کنهای الکتریکی باید با دقت انجام گیرد .
زیرا غفلت ( درجة حرارت زیاد یا باقی ماندن بذرها برای مدت زیادی در خشک کن ) به شدت سبب کاهش قوّة رویشی بذرها می شود . از این رو توصیه می شود یذرها به همراه پیکر رویشی خشک شوند سپس بذرها را بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرده و در جای خشک و خنک نگهداری شوند (۵ ).
عملکرد بذر متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین ۳/۰ تا ۶/۰ تن در هکتار می باشد.
منبع : کتب طب سنتی